Đền Quát

Đền Quát thôn hạ bì, xã yết kiêu,huyện gia lộc,tỉnh hải dương

Đền Quát thôn hạ bì, xã yết kiêu,huyện gia lộc,tỉnh hải dương Yết Kiêu

Tổng quan

Đền Quát tại làng Quát (tức Hạ Bì xưa), xã Yết Kiêu, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, vốn là một làng chài ở tả ngạn sông Đáy - nơi thờ Yết Kiêu, một danh tướng tài đức song toàn, đặc biệt là tài thuỷ chiến thời Trần.

Yết Kiêu tên thật là Phạm Hữu Thế, con ông Phạm Hữu Hiệu, người thôn Hạ Bì và bà Vũ thị Duyên người huyện Thanh Hà. Cha làm nghề chài lưới bên sông Quát, mẹ bán hàng nước ở bến đò. Cuộc sống bần hàn của một gia đình ngư dân nghèo khó và bản thân sớm mồ côi cha đã khiến ngay từ nhỏ, Phạm Hữu Thế đã rất vất vả, phải quanh năm chài lưới, kiếm ăn giúp mẹ. Do trải cuộc sống trên sông nước từ nhỏ nên ông đã bơi lội rất giỏi. Tương truyền, năm 15 tuổi, vào một buổi sáng tinh mơ, Phạm Hữu Thế ra sông gánh nước, trong cảnh sương mù mịt nổi khắp mặt sông, ông thấy hai con trâu trắng húc nhau liền dùng đòn ống đánh đuổi, can ngăn chúng. Hai con trâu biến mất, Hữu Thế thấy còn hai chiếc lông dính vào đòn ống, khi đặt chúng xuống nước, ông thấy nước rẽ ra làm đôi. Cho đây là lông trâu thần, ông liền nuốt vào bụng. Từ đấy, Phạm Hữu Thế có thân thể cường tráng, trí lực, bơi lội tài giỏi, đi trong nước như ở trên đất bằng vậy. Sự lạ lùng ấy ứng với bức hoành phi trong đền Quát "Thiên cổ dị nhân" (từ trước tới nay mới có người lạ thường như vậy) và đôi câu đối "Bạch ngưu mao hiển xa chung tú. Ô mã tâm hàn hải để quy" (lông trâu trắng hiển hiện, ngài nuốt vào và trở nên phi thường. Ô Mã Nhi run sợ mãi, dù đã chết dưới đáy biển sâu). Thực ra, đây là một cách lý giải tài bơi lội của Phạm Hữu Thế để làm tăng thêm tính phi thường của tài bơi lội như thần đồng của viên tứớng xứ Đông này, khẳng định tài bơi lội của ông như do thần linh mang lại.

Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông lần hai và lần ba, Phạm Hữu Thế với tài bơi lội "nhập thuỷ như phúc bình địa hỹ" (đi dưới nước ung dung, tự tại như trên đất bằng) đã lập nhiều chiến công đóng góp cho chiến thắng của vua tôi nhà Trần. Ông đã được nhân dân và vua quan nhà Trần gọi là Yết Kiêu (tên một loài cá lớn ngày xưa).

Trong hai cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông, nhiệm vụ của Yết Kiêu là tìm cách đục thuyền của giặc trong đêm. Khi màn đêm buông xuống, Yết Kiêu tìm cách lặn sâu, bám sát rồi nhẹ nhàng đục thủng thuyền giặc với nhiều lỗ đục mỗi thuyền. Đục xong lỗ nào, ông lại dùng giẻ đã cuộn tròn nút chặt lỗ và nối buộc lại với nhau bằng một sợi dây, chờ gần sáng rút dây, đánh đắm thuyền. Hoàn thành nhiệm vụ, ông lại nhẹ nhàng bơi về địa điểm an toàn. Mỗi đêm, ông đã tiêu diệt hàng chục thuyền giặc bằng cách này, khiến quân địch rất hoang mang, lo sợ...Những chiến công của Yết Kiêu đã góp phần to lớn vào thắng lợi chung của vua tôi nhà Trần. Khi bình xét chiến công, vua quan nhà Trần đã phong tặng Yết Kiêu danh hiệu: Trần triều đệ nhất đô soái thuỷ quân.

Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ hai năm 1285, trước sức mạnh của giặc, quân ta buộc phải lui quân. Yết Kiêu một mình một thuyền đưa Hưng Đạị Vương về căn cứ an toàn rồi quay lại trận địa để thị sát tình hình thì ông bị giặc phát hiện. Giặc huy động đông đảo lực lượng thuỷ binh, bộ binh bao vây. Yết Kiêu chiến đấu quyết liệt nhưng vòng vây mỗi lúc một khép chặt. Đúng lúc nguy cấp ấy, có một con cá lớn nổi lên, Yết Kiêu nhảy lên lưng cá bơi, lặn xuống lòng sông trở về căn cứ an toàn.

Một lần khác, Yết Kiêu bị địch vây bắt ở bãi sông. Ông núp mình dưới những bụi cây mọc lúp xúp để tránh sự lùng sục gắt gao của chúng. Địch dùng kiếm xọc vào bụi cây, đúng vào đùi Yết Kiêu, ông cắn răng chịu đựng... Trong cảnh ngàn cân treo sợi tóc bỗng xuất hiện một con cáo từ trong bụi cây lao ra đánh lạc hướng địch, giải vây cho Yết Kiêu.

Từ truyền thuyết trên, dân gian đã phỏng theo dáng hình cá và cáo tạo mõ để làm đồ thờ, đặt tên là cáo thần và cá thần. Hiện nay, mõ cá và mõ cáo được nhân dân Hạ Bì (làng Quát) đặt thờ trang trọng trong đền, như muốn kể lại với đời sau những gian nan mà Danh tướng Yết Kiêu đã trải qua để giữ gìn độc lập cho non sông Đại Việt.

Sau kháng chiến chống quân Nguyên - Mông thắng lợi, bảng nhãn Lê Đỗ được triều Trần cử sang Nguyên triều đi sứ, mong nối lại hoà khí với nước mạnh hơn mình mà mang lại hoà bình cho nhân dân đất Việt. Yết Kiêu vốn là võ tướng thuỷ quân được cử làm tướng hộ vệ Lê Đỗ trên đường đi. Trong lần đi sứ ấy, vua Nguyên rất mến mộ tài năng của Yết Kiêu liền tỏ ý muốn gả công chúa Nguyên triều vốn rất xinh đẹp cho ông. Ông liền từ chối khéo và thưa rằng để trở về tâu xin vua Đại Việt, nếu vua Đại Việt đồng ý thì sẽ xin sang Nguyên triều làm lễ cưới.
Trở về đất nước, vua quan triều Trần lo lắng sẽ mất một viên tướng tài giỏi nên không đồng ý. Công chúa Nguyên triều đợi mãi không thấy Yết Kiêu sang thì xin vua cha cho sang đất Đại Việt để làm lễ thành hôn với Yết Kiêu. Biết tin, vua quan nhà Trần muốn ngăn cản cuộc nhân duyên này, báo tin Yết Kiêu đã qua đời khi công chúa Nguyên triều mới đi đến vùng biển Quảng Đông giáp biên giới Đại Việt. Công chúa vô cùng thương xót Yết Kiêu, bèn thuê người tạc tượng mình thả xuôi sang nước ta, lập đàn cầu siêu cho linh hồn Yết Kiêu bên bờ biển tỉnh Quảng Đông và cầu nguyện "Thiếp và chàng sống trên trần thế chưa nên duyên chồng vợ, nay chàng không còn nữa, thiếp nguyện thác xuống âm phủ để gặp chàng và nên nghĩa vợ chồng", rồi gieo mình từ đàn cầu siêu xuống biển Quảng Đông để tỏ lòng chung thuỷ. Hai võ quan và chín nàng hầu cũng nhẩy xuống biển tự vẫn để theo hầu công chúa.

Tượng công chúa Nguyên triều trôi đến cửa sông Quát thì dừng lại. Khi biết rõ sự tình, nhân dân rước tượng lên, tạc thêm tượng hai võ quan và chín nàng hầu công chúa, thờ tự và tỏ lòng kính trọng tấm lòng trong trắng, chung thuỷ, tiết nghĩa của công chúa Nguyên triều và những người bảo vệ, người hết lòng vì chủ. Tượng Yết Kiêu và công chúa Nguyên triều được đặt trong hai cỗ luyện gỗ vàng tâm, còn tượng hai võ quan và chín nàng hầu thì để thờ như bình thường. Đến nay, hàng năm tại đền Quát khi làm lễ tế đều có tế công chúa Nguyên triều. Khi làm lễ rước công chúa thì phải chọn những cô gái chưa chồng mới được rước bà.

Yết Kiêu mất ngày 28 tháng Chạp năm ất Sửu (1303), hưởng thọ 61 tuổi. Khi ông mất, vua Trần cho lập đền thờ ở bờ sông Hạ Bì nơi quê ông là đền Quát. Khu đền đã trải qua hơn bẩy trăm năm, đến thế kỷ XVII - XVIII được tôn tạo khang trang và tu sửa nhiều lần vào triều Nguyễn. Trải qua những năm tháng chiến tranh, hiện vật tại đền Quát còn lại không nhiều. Hiện vật bằng đá còn lại hai tấm bia, hai phỗng đá, hai tượng đá, hai sấu đá; hiện vật gỗ còn lại tượng Yết Kiêu và công chúa Nguyên triều, hai khán thờ và một số đồ tế tự khác như mõ cá, mõ cáo; hiện vật bằng giấy còn lại bốn sắc phong được ban tặng vào các năm: Cảnh Hưng năm thứ 44 (1783), Cảnh Thịnh năm thứ 4 (1796), Tự Đức năm thứ 6 (1853), Khải Định Năm thứ 9 (1924). Khu di tích đền Quát đã được xếp hạng Quốc gia ngày 28 tháng 1 năm 1989. Lễ hội đền Quát thường diễn ra vào rằm tháng Giêng và rằm tháng Tám. Vào dịp này, nhân dân địa phương và khách thập phương lại trở về vùng sông nước Hạ Bì, trước là lễ tạ Thành hoàng Yết Kiêu, sau là dự hội làm bánh, hội đua thuyền ...

Trải qua những thăng trầm của lịch sử, đền Quát và những gì thuộc về Danh tướng Yết Kiêu vẫn còn đó, là tài sản vô giá và niềm tự hào không chỉ riêng của nhân dân huyện Gia Lộc mà còn là niềm tự hào chung của nhân dân tỉnh Hải Dương. Hiện tại, đền Quát đang được UBND huyện Gia Lộc tu sửa theo nguyên tắc giữ nguyên kiến trúc chữ Đinh cũ, nhưng quy mô thì lớn hơn, đẹp đẽ, tinh xảo cho xứng tầm với vị thế anh hùng của một danh tướng xứ Đông xưa. Đây là việc làm thiết thực góp phần khôi phục và phát huy những giá trị văn hoá để giáo dục truyền thống, giáo dục nhân cách cho các thế hệ đời sau, cũng góp phần làm rạng rỡ quê hương Gia Lộc (Hải Dương) đã sinh ra một vị anh hùng lưu danh hậu thế.

Ths. Nguyễn Thu Hà
Bài đăng trên Tạp chí Khoa học và Công nghệ số 5/2012

Toạ độ

Hình ảnh [xem cả trang] [Google Images]

©  Image by d4.violet.vn	©  Image by bantuyengiao.haiduong.org.vn	©  Image by www.haiduongdost.gov.vn	©  Image by d4.violet.vn	©  Image by mytour.vn
©  Image by www.baohaiduong.vn	©  Image by www.baoquangninh.com.vn

Bài viết

Liên kết [Google search]

Bình luận