Đền thờ An Dương Vương

CHÍNH PHÁP ĐIỆN
- Thục quốc sơn hà nguyên Việt cổ
- Loa thành cung tẩm xướng tiền Ngô
Huyền sử kể truyền, cuối thời Hùng Vương nước Văn Lang suy yếu, giặc phương Bắc liên tiếp lấn chiếm bờ cõi đất đai các bộ tộc Bách Việt ở phương nam. Thục Phán vua nước Âu Việt đã thống nhất cùng với Văn Lang của người Lạc Việt, lập ra nước Âu Lạc, để chống giặc ngoại xâm. Thục Phán An Dương Vương cho dời đô về Cổ Loa, huyện Đông Anh, Hà Nội ngày nay.
Việc xây Loa Thành đẫm màu thần tích, với sự giúp đỡ của thần Kim Quy, mà đắp đất theo hình chôn ốc, rồi lại tặng móng để tướng Cao Lỗ làm lẫy nỏ. Nhân dân trong vùng đã di dân nhường đất xây thành, về sau lại dựng đền Thượng trên nền cung điện xưa để thờ cúng An Dương Vương, tám làng - Bát xã Loa thành cùng nhau hương hoả ngàn năm, mở hội xuân kỷ niệm, tưởng nhớ vua xưa, nước cũ! Cũng từ lâu, các triều đại phong kiến hết sức chú ý giúp dân địa phương chăm lo hương khói tại đền. Chỉ dụ lâu đời nhất thời vua Lê Kính Tông năm 1614 còn ghi: Cấp cho xã Cổ Loa năm mươi mẫu ruộng tế điền miễn thuế để trông coi đền miếu. Các đời vua Vĩnh Tộ (1620), Phúc Thái (1649), Cảnh Trị (1673), Vĩnh Thịnh (1708), Long Đức (1735), Vĩnh Hựu (1793) đều có chỉ dụ nhắc lại.
Không rõ công trình kiến trúc hiện tại bắt đầu khởi dựng khi nào, nhưng theo tư liệu từ bia kí được lưu tại đền từ thời Lê trung hưng thì mốc thời gian xa nhất được xác định là năm 1687. Các bài vị thờ đều được chế tác với hoa văn phong cách thời Lê cùng pho tượng đồng An Dương Vương đúc năm 1897. Cổng đền có đôi rồng đá tạc năm 1732, với bộ ba cây hương dựng năm 1736.
Đền ở vị trí trung tâm thành nội, cạnh đó còn các gò đất là những dấu tích tường thành xưa, phía trước có giếng Ngọc, nơi Trọng Thủy trầm mình tự vẫn, tương truyền ngọc trai rửa nước giếng này thì rất sáng trong, vì đó là hoá thân của nàng công chúa Mỵ Châu. Hai bên cổng đền là hai giếng đất, tượng trưng cho mắt rồng, mà ngàn năm nay bên đầy bên cạn như sự nghiệp tiền nhân hiển hách mà chẳng được vẹn toàn!
Về sau Loa Thành lại được Ngô Quyền chọn làm nơi đóng đô, mở nền độc lập cho nước Việt sau chiến thắng Bạch Đằng lịch sử năm 938.