Chùa Keo Hành Thiện

CHÙA KEO HÀNH THIỆN
Lý triều Quốc sư Dương Không Lộ, người làng Giao Thuỷ, phủ Hải Thanh. Sau khi du học từ Thiên Trúc trở về, thiền sư dựng chùa Nghiêm Quang tại quê hương vào năm Tân Sửu (1061), đời vua Lý Thánh Tông. Phù đế trị quốc, phổ độ quần sinh, triều đình sắc tặng Quốc sư, sau khi viên tịch nhiều làng xã tôn thờ làm phúc thần thành hoàng, lịch đại đế vương sắc tặng "Thánh Tổ Thiền Sư". Chùa Nghiêm Quang nơi Thánh tổ trụ trì đến năm 1167, triều vua Lý Anh Tông, chùa được đổi tên thành Thần Quang, bởi nằm trên đất Giao Thủy nên gọi theo tên Nôm của làng là chùa Keo, keo là âm Việt cổ của giao!
Vào hai năm 1588 và 1611, nước sông Hồng dâng cao, gây vỡ đê, lụt lội..., chùa Thần Quang đã bị chôn vùi, sau hơn 500 năm tồn tại. Sau sự kiện đó, dân làng Keo phải chuyển đi hai nơi, tạo lập làng mới. Một bộ phận dời sang tả ngạn sông Hồng, lập làng Dũng Nhuệ, nay thuộc xã Duy Nhất, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình, phần chuyển đến vùng hữu ngạn sông Hồng lập nên làng Hành Cung sau đổi tên là làng Hành Thiện dưới đời vua Minh Mạng, nay thuộc xã Xuân Hồng, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định. Dân hai nơi đều xây dựng một ngôi chùa mới nhưng có chung phong cách thờ tự “tiền Phật, hậu Thánh”; kiến trúc kiểu “nội công, ngoại quốc”, cùng thờ Thiền sư Dương Không Lộ và vẫn mang tên cũ là chùa Keo - Thần Quang tự.
Tấm bia cổ nhất tại chùa “Tu tạo Thần Quang tự bi ký” soạn vào ngày 25 tháng Tám, niên hiệu Hoằng Định 13 (1613), đời vua Lê Minh Tông xác nhận chùa Thần Quang đã được xây dựng từ trước đó. Nội dung văn bia còn cho biết chùa là danh lam thắng cảnh trong thiên hạ, đã trải qua rất nhiều lần trùng tu, tôn tạo. Năm Mậu Thìn (1628), niên hiệu Vĩnh Tộ thứ 10, đời vua Lê Thần Tông, chùa được tu sửa và mở rộng quy mô. Đến năm Tân Hợi (1671), niên hiệu Cảnh Trị thứ 9, đời vua Lê Huyền Tông, chùa được đại tu lại và dấu vết kiến trúc mang phong cách nghệ thuật thế kỷ 17 vẫn lưu giữ tại đền Thánh và Tam quan nội kiêm gác chuông. Năm 1685, đời vua Lê Hy Tông, chùa được tu sửa nhỏ. Năm Nhâm Ngọ (1702), niên hiệu Chính Hòa thứ 23, đời vua Lê Hy Tông, chùa tiếp tục được tu sửa, đúc tượng Đức Thánh tổ Dương Không Lộ.
Sang thế kỷ 19, chùa Thần Quang tiếp tục được trùng tu, đúc chuông khánh, bổ sung thêm tượng, kiệu và những đồ thờ tự khác. Năm 1929, Trường Viễn Đông bác cổ đã tiến hành tu sửa lớn, tô tượng vì trận bão năm 1929 làm chùa bị hư hỏng nặng. Năm 1961, nhà ký đồ (phía sau đền Thánh) được đại tu, có khắc chữ ghi dấu trên xà lòng gian giữa. Năm 1971, nhà tổ được trùng tu. Năm 1992, xây dựng nhà khách. Năm 1997 trùng tu đền Thánh và hành lang. Năm 1998, dân làng xây nhà trải. Năm 1999, xây cổng và tường bao khu vực vườn cảnh phía trước chùa. Năm 2003, dân làng tiến hành tu sửa đền Thánh...
Hàng năm, tại chùa Keo Hành Thiện diễn ra nhiều ngày lễ liên quan đến Phật, Đức Thánh tổ, các vị thần làng, hậu thần được thờ phụng tại đây, trong đó có 2 kỳ lễ trọng diễn ra vào mùa Xuân và mùa Thu. Lễ hội mùa Thu được tổ chức vào trung tuần tháng Chín Âm lịch, đây là kỳ lễ hội lớn nhất trong năm để kỷ niệm ngày sinh của Đức Thánh tổ Dương Không Lộ 14 tháng 9 Âm lịch. Tại lễ hội diễn ra nhiều nghi thức và trò chơi dân gian đặc sắc như: phụng nghinh, bơi trải, phục triều y, dựng phướn, rước đèn, Thánh đản, múa rối, chèo cạn, cờ tướng, cầu đu, chọi gà, làm bánh dầy…
[Theo: cục Di sản]