Nguồn: http://hotrungtu.blogspot.com/2011/08/phat-vien-ong-duong-cho-uoc-phat-hien.html

Việc Pháp công bố hơn 200 bức ảnh chụp cuộc khảo cổ của H. Parmentier ở kinh thành Indrapura, còn gọi là Phật viện Đồng Dương, năm 1902 gần như gây sốc với giới chuyên môn và những người yêu mến nền văn minh cổ Chămpa. Tuy đã được đọc các khảo tả về quy mô khu di tích này, như: chiều dài kinh thành 1.330m, trong đó riêng khu Phật viện là một khu nhiều đền tháp có thành vây quanh dài 326m, rộng 155m, thế nhưng khi được xem những bức ảnh thì gần như ai cũng không thể tin được vào mắt mình, nó quá đồ sộ và hùng vĩ !

Nếu Mỹ Sơn cho ta một cái nhìn “ngổn ngang”, với những ngôi tháp độc lập, cả khu không là một khu di tích thống nhất, nó giống một khu nghĩa trang của các “vị thần” (vua đã được thần thánh hóa) nhiều hơn. Mỗi ngôi tháp là một lăng mộ, người giàu có thì lăng to, người nghèo thì lăng nhỏ, kết cấu một kiểu, cũng thờ cúng một thứ (Linga và Yoni, sinh thực khí, như một ước nguyện đầu thai). Thì Đồng Dương (875-thế kỷ 14) cho ta hình dung nên một khu kinh thành đăng đối với thành ngoài thành trong, cổng chính cổng phụ và bên trong là những tòa tháp, ngôi nhà nhiều công năng khác nhau. Nó cho ta hình dung nên một khu kinh thành như Angkor ở Campuchia hay Borobudur (cũng là một Phật viện cùng thời với Đồng Dương) ở Indonesia. Đặc biệt, cho đến nay Đồng Dương chưa tìm thấy một bộ Linga-Yoni nào !

Sau khi được khai quật, khu kinh thành này bị lãng quên cho đến nay. Trong những năm chiến tranh đây là vùng “tự do oanh kích” nên rất nhiều bom đạn. Sau 1975, sau những khảo sát, do thiếu tư liệu nên Đồng Dương được đánh giá là một phế tích nên không thu hút được nhiều giới nghiên cứu.

Nay với những bức ảnh này niềm hy vọng lại được dấy lên, biết đâu bụi đất, lũ lụt đã kịp vùi lấp những khu đền tháp sau khi được khai quật, kịp bảo vệ nó để chờ chúng ta khám phá lại lần thứ hai này, nhất là khi được biết vào năm 1978, người dân ở đây đã tìm thấy bức tượng nữ Bồ Tát bằng đồng thau ở tư thế đứng cao 114cm vô cùng đẹp. Nó như báo hiệu cho biết vẫn còn rất nhiều điều cần được chúng ta hôm nay khám phá.