NGHỆ THUẬT ĐIÊU KHẮC ĐÌNH TIÊN CANH
Làng Tiên Hường tên cũ là Tiên Canh thuộc tổng Hương Canh, huyện An Lãng tỉnh Sơn Tây là một trong ba làng Kẻ Cánh . Trong ba làng Cánh xưa kia thân tình thắm thiết như ba anh em. Người Hương Canh được gọi là dân anh, Ngọc Canh là thứ hai và Tiên Canh khiêm tốn nhận là dân em. Có lẽ quy định về ngôi thứ như vậy xuất phát từ lịch sử thành lập của ba làng và một điều trùng lặp là lịch sử xây dựng của những ngôi đình ba làng cũng theo thứ tự về thời gian như thế. Đình Hương Canh (khoảng1705 -1720) có trước rồi đến đình Ngọc Canh (1769) và cuối cùng là đình Tiên Canh (1776)
Ngôi đình làng cũng gọi là đình Tiên Canh hay là Tiên Hường nay thuộc thị trấn Hương Canh, huyện Bình Xuyên Vĩnh Phúc. Cùng với đình Hương Canh và Ngọc Canh ở đây vẫn còn những di vật rất có giá trị về nghệ thuật thẩm mỹ.
Tòa đại đình của đình Tiên Canh được hoàn thành vào những năm Cảnh Thịnh triều Sơn Tây (1799). Triều Tây Sơn tồn tại trong khoảng thời gian ngắn (1788-1802) cho nên dấu ấn của triều đại chưa ghi lại dấu ấn nhiều trong các công trình kiến trúc . Các công trình kiến trúc được xây dựng trong khoảng thời gian này còn mang nhiều kiểu cách của đời Hậu Lê. Đình Tiên Canh cũng mang dấu ấn như vậy.
Nội dung nghệ thuật chạm trổ của đình Tiên Canh có phần khác hơn so với đình Hương Canh và Ngọc Canh. Ở đây chúng ta không thấy có nhiều cảnh lao động vui tươi hay hội hè của người dân lao động và ở đây hình tượng con rồng được xuất hiện ở hầu hết các bức chạm. Tuy vậy nghệ thuật chạm trổ ở đây rất tinh tế, bố cục hài hòa thể hiện cao độ đề tài. Điều đó phản ánh trình độ điêu luyện của người nghệ sĩ dân gian.
Trải qua mưa nắng thời gian, qua những thăng trầm của lịch sử ngôi đình Tiên Canh (Tiên Hường) vẫn còn đây như minh chứng cho sức sống bền bỉ của xã hội làng xã xưa kia.
Nội dung chi tiết những bức chạm khắc đình Tiên Canh như sau:
Bức cốn nách số 1:
Bức này nằm ở gian chính giữa tiền tế giữa hai hàng cột lớn và cột con bên trái có kích thước là 1m50x0m60. Đây là bức chạm “long cuốn thủy” . Gồm có một đầu rồng mẹ với những bờm tóc hình đao lửa đang tư thế hút nước, dòng nước có những chú cá chép đang ngoi lên. Góc trái bức chạm là một rồng con đang ôm quả cầu ngoài nhìn mẹ.
Bức cốn nách số 2
Bức này nằm đối diện với bức số 1 có kích thước 1m50x0.60. Con chồng trên ở mặt trái bức cốn chạm con nghê đang ngồi quay mặt về phía trước. Con chồng trên ở mặt trái bức cốn chạm con nghê đang ngồi quay mặt về phía trước. Con chồng dưới để trơn. Mặt phải chạm tứ linh. Giống như bức cốn số 1, bức cốn này cũng chạm long cuốn thủy nhưng có thêm phượng bay với bộ lông lả lướt ra ngoài bức cốn. Góc phải chạm một hình lan ở tư thế ngồi nhìn rồng, bờm tóc mềm mại. Góc trái phía trên ngang đầu rồng là một con rùa đang bò về phía trước với một quyển sách đang mở.
Bức cốn nách số 3:
Bức này nằm giữa hai hàng cột con gian cạnh tiền tế bên phải có kích thước 1m50x0m60 mặt trái để trơn, mặt phải có bố cục như sau:
Con chồng trên cùng chạm một con vật mình để trơn đuôi cong lên, một chân để vào tai, mặt ngoảnh về phía trước.
Con chồng thứ hai chạm rồng có hình đao hỏa mình để trơn.
Con chồng thứ 3 là 1 ô hình chữ nhật chạm người ngồi chính giữa đầu đội mũ miện hai tay giang ngang ngang xung quanh chạm hình đao mác. Phần dọc bức cốn có kích thước om40x0m20 chạm nổi một đâu rồng ngậm ngọc bờm tóc hình đao hỏa dựng đứng.
Bức cốn nách số 4
Nằm giữa hai hàng cột con phía trước gian chính giữa và gian trung tế, bức chạm này được chia làm hai phần bằng nhau. Phần phía trước chạm một người đứng, ăm mặc như quản tượng tiếp đến là một con voi đang đi, vòi đưa về phía trước, trên lưng mang một vật gì hình khối hộp như một chiếc hòm đựng đồ, cuối cùng là một người đứng cầm kiếm ăn mặc như võ sỹ. Phần hai của bức chạm là một con ngựa đang đi, ngựa được thắng đủ yên cương, kích thước nhỏ hơn voi ở phần trước.
Bức cốn nách số 5
Nằm giữa hàng cột con và hàng cột lớn gian chính giữa bên trái trung tế. Bức này có kích thược 1m25x0m60. Góc trái bức chạm được chạm nổi một khóm sen, dưới khóm sen là hình chạm long cuốn thủy (như bức số 1). Nghệ thuật chạm trổ ở đây rất tinh vi đường nét trau chuốt khá kỹ lưỡng.
Bức cốn nách số 6
Bức cốn nách số 6
Đây là bức chạm cạnh cột trên bên trái có kích thước 1m25x0m60. Mặt trái bức cốn để trơn, mặt phải chạm rồng- ba tầng con chồng chạm nổi ba đầu rồng với những đao mác, mây cụm, bờm tóc bay ngược lên, miệng rồng ngậm ngọc nhe răng ra trông dữ tợn.
Bức cốn nách số 7
Nằm ở phía sau gian chính giữa về bên trái trung tế, bức này có kích thước 1m30x0m60, bức này chạm một con phượng đang bay, lưng cõng chữ THỌ, cánh phượng lả lướt như những cành lá mềm mại lả lướt trong mây.
Bức cốn nách số 8
Bức cốn nách số 8
Bức này nằm bên phải trung tế nối tiếp với tiền tế có kích thước 0m87x0m20. Với đề tài bơi chải, bức chạm mô tả trò chơi cổ truyền trong những ngày hội làng ở Tam Canh. Bức chạm gồm có một chiếc thuyền rồng, trên thuyền có 4 người đang mải miết bơi chèo, dưới mỗi mái chèo là một chú cá chép ngoi lên trên rất ngộ nghĩnh
Bức cốn nách số 9
Bức này chạm ở gian thứ hai bên phải trung tế giữa hai hàng cột nhỏ và lớn. Chính giữa là một đầu rồng há miệng rộng, móng chân sắc nhọn nắm vào những sợi râu hình đao mác, bờm tóc như những ngọn lửa bay ngược lên. Bên góc phải trên đầu rồng và một con rồng con đang uốn khúc
Đối diện với bức cốn nách số 9 có kích thước 1m30x0m70. Bức này chạm này là một đầu rồng hai mắt lồi to với những bờm tóc hình đao hỏa tỏa ra xung quanh trông rất dữ tợn.
Bức cốn nách số 10
Đối diện với bức cốn nách số 9 có kích thước 1m30x0m70. Bức này chạm này là một đầu rồng hai mắt lồi to với những bờm tóc hình đao hỏa tỏa ra xung quanh trông rất dữ tợn.
Nằm ở bên phải chính gian chính giữa của trung tế tiếp giáp với tiền tế. Bức này có kích thước 1m25x0m60. Bức này chia làm hai phần;
Bức cốn nách số 11
Phần 1: Chạm long cuốn thủy, bên phải là những khóm hoa sen đang nở bên trái là những hình kỳ lân với những vân mây và song nước, toàn bộ bức chạm trông rất sinh động.
Phần 2: Phần này nằm ở xà ngang được chạm những nét vân mây và sóng nước cùng với phần một nó làm cho bức cốn hết sức hài hòa và sinh động
Bức cốn nách số 12
Bức này nằm giữa hai hàng cột gian chính giữa có kích thước 1m25x0m60, chạm rồng mẹ mồm ngậm ngọc trước mặt là rồng con ngoài nhìn rồng mẹ, xung quanh là những hình đao mác.
Bức cốn nách số 13
Đây là bức tiếp giáp giữa tiền tế và trung tế ở gian chính giữa có kích thước 1m25x0m70 chính giữa bức chạm là một con nghê đang ngoảnh lại nhìn một con phượng ở tư thế tĩnh, phía dưới xà ngang chạm hình rồng.
BÀI TRÍ NƠI THỜ:
Gian trung tế đình Tiên Canh
Còn gọi là thượng điện được sơn son thếp vàng rất lộng lẫy có bài trí như sau:
Phần trên cùng là 4 chữ Hán” THÁNH CUNG VẠN TUẾ” sơn son thếp vàng xung quanh có chạm rồng chầu.
Phần thứ hai chạm rồng chầu mặt nguyệt.
Tiếp theo là 3 khung cửa võng với 9 tầng diềm được trang trí hoa văn rất đẹp hai bên góc cửa là đôi long mã trên lưng cõng chữ THỌ hai bên là hai long xà nhìn về phía trước, dưới cùng là rồng chầu mặt nguyệt.
Có thể nói chạm trổ ở Tiên Canh là kiệt tác độc đáo về chạm khắc gỗ cổ dân gian ở Vĩnh Phúc cuối thế kỷ XVIII. Và với đề tài chủ đạo – hình rồng, chạm khắc ở đình Tiên Canh đã phần nào phản ảnh nội dung tư tưởng đa dạng của xã hội Việt Nam đương thời. Có người nói hình rồng hút nước ở đình Tiên Canh là hình tượng cầu mưa của cư dân nông nghiệp. Cũng có người nói hình rồng ở đình Tiên Canh với tỷ lệ cao như thế nói lên sự chuyên quyền của chế độ phong kiến Việt Nam khi ấy, luôn muốn đề cao uy quyền của mình để thống trị nông dân. Lại có người nói hình rồng ở đình Tiên Canh, nhất là hình cá hoá rồng phản ánh tình hình thi cử, ước mơ đỗ đạt của các nho sinh thuở trước như câu ca:
Mồng ba cá đi ăn thề
Mồng bốn cá về cá vượt vũ môn.
Ở đình Tiên Canh có nhiều hình rồng và hoá rồng như thế, chứng tỏ từ cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX, đạo Nho ở nước ta đã lấn tới chi phối hệ tư tưởng trong xã hội đương thời.
Trần Ngọc Đông
0984518870
Tài liệu tham khảo:
-Hồ sơ khảo sát di tích. Kho tài liệu quý hiếm sở VHTT Vĩnh Phúc -1984
- Ảnh tư liệu đình Tiên canh- Ban quản lý đình Tiên Canh cung cấp năm 2011.
-Di tích và danh thắng Vĩnh Phúc- Sở VHTT Vĩnh Phúc 2007
- Ảnh tư liệu cá nhân.
- Posted in: DI TÍCH LỊCH SỬ HƯƠNG CANH
