Chùa Nễ Châu nằm trên đường Phố Hiến, xã Hồng Nam, thị xã Hưng Yên, tỉnh Hưng Yên ngày nay. Xưa kia, nơi đây là khu vực chợ Nễ Châu, địa danh cuối cùng của Phố Hiến hạ - trung tâm thương cảng Phố Hiến thời kỳ phồn thịnh thế kỷ XVI - XVII.

Tương truyền, chùa Nễ Châu được khởi dựng từ thời Tiền Lê, quy mô ban đầu còn nhỏ. Khi Lê Hoàn đi qua đây đã cho khởi công xây dựng một ngôi chùa mới trên đất làng Phương Cái (ngày nay là thôn Nễ Châu), thay thế cho ngôi chùa cũ đã đổ nát. Khi Chùa xây xong, dân làng Phương Cái không đủ tiền trả công thợ. Lê Hoàn truyền rằng: "Nếu làng nào đủ tiền trả công thợ thì chùa thuộc về làng đó". Bấy giờ, dân làng Nễ Châu nhờ đến sự giúp đỡ của gia đình bà Nguyễn Thị Ngọc thanh nên đã trả được công cho thợ nên chùa thuộc về làng Nễ Châu từ đó.


Theo truyền thuyết dân gian, sách "Đất Hưng Yên" của Phạm Như Tiên và gia phả họ Nguyễn thì di tích đền và chùa Nễ Châu gắn liền với tên tuổi bà Nguyễn Thị Ngọc Thanh. Bà sinh ngày 15 tháng Giêng năm Bính Thân, quê ở Nễ Châu. Khi Lê Hoàn về đóng quân trấn ải ở đây để chống quân Tống xâm lược, thấy bà xinh đẹp đã lấy làm vợ và xây cho một "Ngọc Dinh Thự" ở chợ Nễ Châu. Lê Hoàn còn mua thêm đất, phong cho Nguyễn Thị Ngọc Thanh làm Chính thất Phu nhân. Bà đã có công giúp đỡ nghĩa quân cất giấu lương thảo, giặt giũ quần áo... Giặc tan, Lê Hoàn lên ngôi Hoàng đế, một phần do không có con, hơn nữa cha mẹ lại già yếu không có người phụng dưỡng, Ngọc Thanh đã xin Nhà Vua cho ở lại quê hương, Lê Hoàn đồng ý và cử người con thứ 9 là Lê Long Kính (hiệu Trung Quốc Đại vương) thay mình trấn giữ vùng này và cũng là để chăm nom Bà.

Ngày 15-8, Nguyễn Thị Ngọc Thanh qua đời, Nhà Vua thương tiếc đã cho lập đền thờ Bà ngay trước cửa Chùa Nễ Châu để phụng thờ và phong làm Ngọc Thanh Hoàng hậu. Ngày 10-9 Âm lịch, Lê Long Kính mất, được dân làng Nễ Châu phong làm Thành Hoàng làng và cũng được thờ tại Đền cùng với Ngọc Thanh Hoàng hậu.

Trải qua những biến đổi của thời gian, chùa Nễ Châu từng được trung tu lớn vào thời Hậu Lê (thế kỷ thứ XVI, XVII - đúng vào thời kỳ phồn thịnh nhất của Phố Hiến). Dấu ấn kiến trúc chùa còn lưu giữ tại di tích hiện nay như hệ thống tượng pháp... mang đậm giá trị điêu khắc thời Hậu Lê. Chùa được thiết kế theo kiểu nội công ngoại quốc. Ngoài phần tiền đường và chính điện như các chùa khác, chùa Nễ Châu còn có hai dãy hành lang được đặt hàng trăm pho tượng với đầy đủ các sự tích của nhà Phật. Trong hệ thống tượng tại chùa, bộ tượng Tam Thế và tượng Tuyết Sơn có giá trị nghệ thuật điêu khắc cao.

Năm 2004, Bộ Văn hóa - Thông tin đã có quyết định trùng tu tôn tạo di tích cổ Phố Hiến giai đoạn II. Đây là dự án lớn, có nhiều hạng mục cần tu sửa, nguồn kinh phí cấp theo kế hoạch hàng năm thông qua chương trình mục tiêu quốc gia. Trên cơ sở kinh phí được cấp, cuối năm 2005 di tích được khởi công tôn tạo, tu sửa các hạng mục như: Tam quan, gác chuông, hành lang tả, hữu, nhà tiền đường, nhà tăng, tháp sư, nhà tổ, sân chùa và đường ra tháp với tổng số tiền trên 5 tỷ đồng. Đến cuối năm 2007, các hạng mục công trình kể trên đã hoàn thành và bàn giao cho Ban Quản lý di tích chùa. Cuối năm 2008, lễ khánh thành công trình trùng tu tôn tạo Di tích chùa Nễ Châu đã được tổ chức trang trọng.

Chùa có kiến trúc kiểu "Nội đinh ngoại quốc" bao gồm các hạng mục: tiền đường, thượng điện, nhà tổ và hai dãy hành lang. Tiền đường gồm 7 gian, dài 15m, rộng 5m. Hai bên đầu hồi là hai cột đồng trụ cao 3,5m, trên đỉnh cột đắp hai con nghê quay đầu vào nhau. Mái chùa lợp ngói mũi, chính giữa đường bờ nóc đắp nổi 3 chữ Hán "Thụy Ứng tự" (chùa Thụy Ứng). Toàn bộ hệ thống hiên được chạm khắc rồng và hoa lá cách điệu. Kết cấu kiến trúc tòa tiền đường kiểu vì kèo đơn giản. Trên thượng lương ghi rõ năm trùng tu "Bảo Đại nguyên niên (1926)". Trên xà dọc được trang trí bằng các bức chấn phong chạm khắc hình lưỡng long mềm mại và tinh xảo. Các bức chấn phong đã được đánh giá cao về nghệ thuật điêu khắc, hoa văn trang trí thể hiện nét văn hóa thời Lê. Nối tiếp tòa Tiền đường là tòa Tam bảo dài 12m, rộng 5m. Tòa Tam bảo có kết cấu kiến trúc kiểu vì kèo đơn giản. Hệ thống tượng thờ tại tòa Tam bảo rất đa dạng và phong phú. Trong đó, có giá trị hơn cả là tượng Tuyết Sơn, đây là pho tượng gỗ cổ có niên đại từ thời Lê. Tượng được tạo tác trong tư thế ngồi suy tư, hai tay bó gối với thân hình gầy guộc, trán và chân tay nổi rõ những đường gân.

Chùa Nễ Châu thường tổ chức tế lễ hàng năm vào các ngày 15 tháng Giêng và ngày 15-8 Âm lịch để tưởng nhớ ngày sinh và ngày mất của bà Nguyễn Thị Ngọc Thanh. Ngày 10-9 (Âm lịch) kỷ niệm ngày mất của Lê Long Kính. Ngoài ra, vào những ngày lễ lớn của nhà Phật như: ngày Phật Đản, lễ Vu Lan... cũng được tổ chức long trọng tại chùa, thu hút đông đảo nhân dân tham gia. Những năm gần đay, chùa thu hút nhiều khách địa phương và du khách thập phương về dâng hương cầu may, thưởng ngoạn.

Chùa đã được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia năm 1992, xứng danh là một trong những công trình điêu khắc nghệ thuật có giá trị thuộc Quần thể Di tích Phố Hiến.

Theo Hữu Phong (Tạp chí Di sản)

View more latest threads same category: