Mặt tiền chùa.

Chùa Khôsa Răngsây, tên Việt là chùa Viễn Quang, tọa lạc tại số 27/18 đường Mạc Đĩnh Chi, phường An Cư, quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ. Chùa nằm trong khu vực chợ Cả Đài. Đây là một địa điểm tín ngưỡng không chỉ của bà con Khmer mà cả người Việt quanh vùng.

Do nhu cầu tu học của nhiều bà con phật tử người Khmer ở Cần Thơ, Thượng tọa Sơn Tây – tục gọi Ta Tu ( “Ta” tiếng Khmer có nghĩa là “ông”) người ở Đông Thành, huyện Bình Minh - Vĩnh Long, đứng ra xây cất chùa trên khu đất rộng 645m2 ( khu đất này do bà con phật tử hùn phước cúng dường mỗi gia đình 1m2) vào năm Mậu Tý – 1948 (năm Phật lịch – 2491). Chùa có tên là Pitu Khôsa Răngsây (tên chùa dịch nghĩa theo tiếng Việt là Viễn Quang, đồng thời còn có nghĩa “Chùa Sau” hay “Chùa Xáng”. Vì thời đó trên trục đường chính Đại lộ Colonel DESSERT nay là đại lộ Hòa Bình đã có một chùa “Chùa Muni Răngsây” hay còn gọi “Chùa Trước”). Ban đầu chùa chỉ cất bằng cột cây mái lá đơn sơ. Thượng tọa Sơn Tây trụ trì chùa cho đến năm 1960 viên tịch. Đại đức Sơn Vui thay thế trụ trì chùa đến năm 1963. Năm 1963, Đại đức Lâm Navany, tục danh Kru-Hớs, người ở Cần Đước, Mỹ Xuyên, Sóc Trăng theo tu học tại chùa Kh’leng Sóc Trăng, về làm trụ trì cho đến năm 1970 bị giặc giết chết.

Dưới sự lãnh đạo của Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, nhân dân miền Nam đã tiến hành cuộc đồng khởi võ trang vào đầu năm 1960, nhằm lật đổ chánh quyền Sài Gòn, đánh đuổi đế quốc Mỹ xâm lược, giải phóng miền Nam thống nhất nước nhà. Song song đó, phong trào đấu tranh chính trị công khai với địch của quần chúng nhân dân từ nông thôn đến thành thị cũng được phát triển lớn mạnh. Nổi bật là phong trào Phật giáo, các Nhà sư, Sư sãi cũng tham gia xuống đường đấu tranh, đòi đế quốc Mỹ cút khỏi miền Nam, đòi chính quyền Sài Gòn thực hiện Hiệp định Giơ-ne-vơ thống nhất nước nhà, đã lan tỏa từ thành phố Sài Gòn - Gia Định đến tất cả các đô thị miền Nam. Chánh quyền Ngô Đình Diệm tăng cường lực lượng cảnh sát, quân đội, thẳng tay đàn áp đẫm máu các cuộc đấu tranh của quần chúng nhân dân, của các Nhà sư, Sư sãi yêu nước và bà con phật tử. Hòa với khí thế cách mạng chung của cả nước, chùa Pitu Khôsa Răngsây dưới sự trụ trì của Đại đức Lâm Navany, các vị Sư sãi và bà con phật tử đã tham gia tích cực trong các cuộc biểu tình đấu tranh với địch. Nhà chùa còn là nơi nuôi chứa an toàn cho hàng trăm thanh niên chống lệnh đôn quân bắt lính của chính quyền Sài Gòn. Ngôi chùa còn trở thành một cơ sở bí mật nuôi chứa nhiều cán bộ cách mạng hoạt động nội thành ở thành phố Cần Thơ (cũ). Đặc biệt, trong cuộc tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân – 1968, chùa là một trong những nơi tập kết lực lượng của quân giải phóng đánh vào Dinh Tỉnh trưởng Cần Thơ. Mỹ Ngụy dùng máy bay trực thăng phản kích dữ dội, phóng róckét đốt cháy và phá hủy toàn bộ ngôi chùa. Quân giải phóng rút đi còn sót lại một chiến sĩ bị thương, được che giấu nuôi dưỡng trong chùa và điều trị vết thương, đưa ra vùng giải phóng an toàn.

Sau năm 1968, Đại đức Lâm Navany tích cực vận động bà con phật tử nhiệt tình ủng hộ đóng góp tiền, vật tư để xây dựng mới lại ngôi chùa. Năm 1970, công trình đang xây dựng dở dang, trong một cuộc tham gia đấu tranh với chính quyền Sài Gòn đòi quyền bình đẳng, chống phân biệt sắc tộc. Giặc truy đuổi, Đại đức Navany phải chạy đến biên giới Việt Nam-Campuchia thì bị bắn chết.

Từ năm 1970 đến 1996, chùa đã trải qua 9 đời trụ trì: Đại đức Danh Anh, Sơn Vạnh, Thạch Cung, Thạch Vinh, Đại đức Lý Sarum, Đại đức Châu Mum, Đại đức Đào Suôn, Đại đức Mai Hiệp, Danh Cảnh.

Năm Bính Tý – 1996 (năm Phật lịch – 2539), Hội đoàn kết Sư sãi yêu nước tỉnh Cần Thơ bổ nhiệm Đại đức Lý Hùng về làm trụ trì chùa cho đến ngày nay.

Đại đức Lý Hùng – pháp danh Suvannathera, sinh năm Đinh Mùi – 1967, là người ở phường Châu Văn Liêm, quận Ô Môn, thành phố Cần Thơ. Xuất gia tu học vào năm 1982, tại chùa Sanvor Pôthinhen, do Hòa thượng Lý Sân là thầy tế độ và tiếp tục nghiệp tu cho đến nay. Đại Đức Lý Hùng xuất gia tu học thời còn rất trẻ (năm 15 tuổi) là một vị sư trẻ nghiêm túc tu học, năng nổ trong hoạt động phật sự, có nhiều uy tín trong Giáo hội Phật giáo và Hội đoàn kết Sư sãi yêu nước. Với sự cống hiến hết lòng cho phật sự và có thâm niên tu học, sư Lý Hùng đã được Giáo hội Phật giáo Việt Nam tấn phong giáo phẩm chức Thượng tọa vào năm Đinh Hợi - 2007.

Khi về trụ trì chùa, Thượng tọa Lý Hùng bắt tay ngay vào việc trùng tu lại chùa. Năm 1996, trước tiên chùa xây sửa lại nhà khói, 2 ngôi tháp 2 bên phía trước chùa và tráng lại sân chùa. Năm 1999, xây mới ngôi tịnh thất một trệt một lầu. Tôn tượng Phật Thích Ca Mầu Ni ngồi cao 1,2 mét dưới gốc cây Bồ Đề trên sân chùa vào năm 2000. Nổi bật nhất là công trình tái trùng tu lớn, khởi công vào ngày 17-1-2007 (năm Phật lịch - 2550) xây mới hoàn toàn ngôi chánh điện với quy mô một trệt 3 lầu và một chóp tháp với chiều cao gần 30 mét. Dự kiến công trình sẽ hoàn thành cuối năm 2010. Kế hoạch tiếp theo, trong khuôn viên chùa sẽ xây dựng thêm các hạng mục như: Khu Tăng xá, Ký túc xá cho sinh viên nghèo ở trọ một trệt hai lầu với diện tích sử dụng hơn 600m2 và làm lại toàn bộ cổng, hàng rào bao quanh chùa.

* * *

Gian thờ trên tầng 2 của chùa.

Hiện trạng chánh điện ở giữa chùa có diện tích 150m2. Bên trái là dãy Đông lang Sala (trai đường) 1 trệt 1 lầu có diện tích sử dụng 200m2, phía sau là nhà khói 100m2. Bên phải là dãy Tây lang cũng 1 trệt 1 lầu, phía trước là thất trụ trì, phía sau nơi ở trọ của học sinh, sinh viên. Do mặt bằng diện tích của chùa rất hẹp (645m2) lại nằm trong khu dân cư đông đúc. Vì vậy, trong lần trùng tu xây dựng mới này (năm 2007) ngôi chánh điện được tôn lên thành một trệt, 3 tầng lầu và một tầng chóp tháp, nâng diện tích sử dụng lên đến 800m2. Về kết cấu xây dựng vật liệu bằng bê tông cốt thép, tường gạch, chóp tháp đổ bê tông, mái lợp ngói. Tuy nhiên, kết cấu kiến trúc hoa văn trang trí: Rồng Angkor cách điệu uốn lượn ở các bao lam mặt trước chánh điện; Đầu rồng Ăngkor - Tiên nữ Keynor - chim Thần Krud nâng đỡ các đà và mái; Phù điêu Thần Chằn Ha-nu-man, Nữ thần Tép-pa-nom, Phanhi lửa (lửa tam muội), hoa lá cách điệu được trang trí đắp nổi hợp lý ở các cột, bao lam, vách tường chung quanh chùa... nhìn chung vừa giữ được nét kiến trúc độc đáo đặc thù của bản sắc văn hóa Phật giáo Khmer, vừa cách điệu hiện đại với hòa điệu giữa Ăngkor và Khmer Nam bộ.

Trong ngôi chánh điện, tầng trệt, sử dụng làm phòng hội họp, tiếp khách, để xe... Tầng một, từ cổng qua sân lên bậc tam cấp đi vào là hậu điện, dùng để tổ chức các nghi lễ truyền thống Chol Chnam Thmay, Đonta v.v... Nơi đây, điện thờ tôn trí tượng Đức Phật Thích Ca Mầu Ni cao 1,7 mét ngồi trên bục cao 2 mét, bên dưới an trí một tượng Đức Phật nhập niết bàn dài 1,6 mét và 7 pho tượng Đức Phật khác: 1 tượng nằm, 4 tượng đi bát (có 2 tượng bằng đá cẩm thạch) và 2 tượng ngồi.

Tầng hai, cũng tầng hậu điện, là nơi tổ chức các nghi lễ Phật giáo Nam tông Khmer: Lễ Phật đản, lễ Phật định... dự kiến sắp tới là nơi mở lớp giáo lý Pali cho tăng sinh trong khu vực. Điện thờ được tôn trí một tượng Đức Phật Thích Ca Mầu Ni bằng đồng cao 1,6 mét, ngồi trên bục cao 2 mét (tượng rước từ Thái Lan về do ông Quan Văn Cẩn kính dâng), bên dưới an trí thêm 8 pho tượng Đức Phật nhỏ, trong đó có một tượng ngồi và 2 tượng đi bát bằng đá cẩm thạch (cả 5 pho tượng Phật bằng đá cẩm thạch và 1 tượng Phật nhập diệt đều rước từ Campuchia về do ông Hang Kin kính dâng).

Tầng ba là chánh điện. Nơi hành lễ thọ giới xuất gia, Sa di, Tỳ khưu, lễ Dâng y Kthina, Dâng bông và các nghi lễ tăng sự... đồng thời còn là nơi ngồi thiền định cho các vị chư tăng, phật tử. Điện thờ chính được tôn trí bằng ba bậc tam cấp. Bậc cao tôn tượng Đức Bổn Sư bằng đồng cao 2,5 mét (rước từ Thái Lan về do ông Quan Văn Cẩn kính dâng). Hai bậc dưới an trí thêm nhiều tượng Đức Phật nhập niết bàn, đi bát...

Cả ba tầng chùa Khôsa Răngsây có 12 bộ cửa sổ bằng gỗ, được các nghệ nhân chạm khắc thành 12 bức phù điêu tuyệt xảo, mỗi bức mang một nội dung về một truyền thuyết dân gian như: Sự tích Phật giáo, tích truyện Riêmkê, Nữ thần Têpanom... Các cột trụ trong chánh điện tầng một và tầng hai, phần chân và phần đầu đỡ sàng đều đắp hoa văn Phanhi lửa, cột trụ tầng ba đắp nổi hoa văn Ăngkor toàn thân; Riêng tầng hai và tầng ba, chân tường hai bên đều gắn phù điêu Nữ thần Têpanom – Phanhi tes cộng với Phanhi Phlơng; Vách tường hai bên của tầng ba, trang trí bằng 16 bức tranh vẽ, minh họa lại cuộc đời của Đức Phật từ đản sanh đến nhập niết bàn. Vách ngoài tầng hai và ba đều đắp nổi hoa văn Đos-chanh Ăngkor, trên đầu cửa đi và cửa sổ (còn gọi là Sum cửa) trang trí bằng hoa văn Ăngkor kết hợp với hoa văn Hiêl (tên người sáng tạo ra hoa văn này).

* * *

Chùa Khôsa Răngsây từ ngày khởi lập đến nay vừa tròn 62 năm. Nhà chùa đồng hành cùng với đất nước qua hai cuộc kháng chiến ác liệt chống Pháp và Mỹ. Trong những năm 1960 – 1975, nhà chùa là nơi cưu mang hàng trăm thanh niên trốn quân dịch vào tu trong chùa, là nơi tập hợp các sư sãi yêu nước đấu tranh chính trị với chính quyền Sài Gòn, đòi tự do tôn giáo, chống phân biệt sắc tộc... ngôi chùa còn là cơ sở nuôi chứa và bảo vệ nhiều cán bộ cách mạng bám trụ.

Từ năm 1975 đến nay, chùa vẫn là nơi sinh hoạt tính ngưỡng Phật giáo Nam tông Khmer của các vị Sư và bà con phật tử người dân tộc, tuyên truyền đường lối chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước cho bà con trong khu vực. Nhà chùa còn là nơi ở miễn phí cho nhiều học sinh, sinh viên dân tộc Khmer nghèo ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long đang học tại Cần Thơ.

Hiện nay, chùa dành riêng một phòng để mở lớp học miễn phí dạy Khmer ngữ cho hơn 20 em là con em của đồng bào Khmer vào 3 buổi tối hằng tuần, hướng dẫn cho các em thiếu nhi học và sử dụng nhạc cụ Ngũ âm. Sắp tới, chùa sẽ xây dựng lại khu ký túc xá 26 phòng với sức chứa nội trú khoảng 100 chư tăng và sinh viên ở các tỉnh trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long về Cần Thơ học tập.

Chùa kết hợp với Hội đoàn kết Sư sãi yêu nước thành phố Cần Thơ và chính quyền địa phương tích cực tham gia công tác xã hội từ thiện như: chi cho khuyến học khuyến tài; đóng góp và vận động cất 1 căn nhà tình thương, xây 8 cầu bêtông và 1000 mét đường nông thôn; vận động và kết hợp với các mạnh thường quân tặng 1000 phần quà cho đồng bào Khmer nghèo ở Sóc Trăng, vận động phật tử ở Campuchia cúng dường 14 bộ Tam tạng kinh chia cho 13 chùa Phật giáo Nam tông Khmer ở Cần Thơ.

Bài, ảnh: Trần Quốc Lương