|
Đình Bình Thủy nhìn từ bên trái
Trong quá trình khẩn hoang miền Nam, sau khi đất đai, rừng rậm trở thành nơi ăn chốn ở, quy tụ được nhiều người sinh cư, lập nghiệp thì triều đình nhà Nguyễn bắt đầu cho thành lập làng xã và cư dân tự đứng ra xây dựng mỗi nơi một ngôi đình. Lúc đầu chỉ cất đơn sơ, sau đó trùng tu, tôn tạo dần với qui mô ngày càng rộng lớn hơn, điển hình như đình làng Bình Thủy, một ngôi đình cổ kính rất lâu đời ở đồng bằng sông Cửu Long.
Vào năm Giáp Thìn 1844, dân làng đã bắt đầu dựng lên một ngôi đình bằng cây, tre, lá đơn sơ để thờ. Đến năm 1852, Long Tuyền cổ miếu được vua Tự Đức sắc phong là "Bổn cảnh Thành Hoàng”. Trong suốt nửa thế kỷ, dân làng lúc nào cũng thờ cúng trang nghiêm, thường xuyên tu bổ và tôn tạo cho ngôi đình mỗi ngày thêm phong quang rực rỡ. Đến năm 1909, dân làng mới họp bàn thống nhất xây dựng lại ngôi đình bề thế hơn với một lối kiến trúc độc đáo và đầy trí tuệ, nay vẫn còn nguyên vẹn khiến cho nhiều nhà khảo cổ và kiến trúc sư phải khâm phục.
Có thể nói đình Bình Thủy là sự kết tinh nhiều đời của văn hóa làng Việt Nam. Lịch sử đã ghi rất rõ: năm Nhân Tý (1852), đoàn hải thuyền do tuần phủ Huỳnh Mẫn Đạt chỉ huy đến vàm sông thuộc địa phận làng Bình Hưng mới biết đây là vùng đất cây trái quanh năm tươi tốt, dân tình an cư lạc nghiệp, nên ông mới đặt tên cho rạch này là "Thôn Bình Thủy”. Đến năm Mậu Thân (1908) các hương chức hội tề trong làng lại luận bàn sôi nổi về "long cục” và quyết định đổi thôn Bình Thủy thành làng Long Tuyền nhưng vẫn giữ nguyên tên sông Bình Thủy... Ngày 5-9-1989, đình Bình Thủy đã vinh dự được Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận là Di tích văn hóa quốc gia và xã Long Tuyền được phong tặng danh hiệu "Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân”... Tất cả những sự kiện lịch sử đó chính là vinh dự và niềm tự hào đối với đất nước và con người Bình Thủy.
Cồng đình Bình Thủy – Cổ miếu Long Tuyền
Đình làng Bình Thủy trước kia không những là nơi thờ cúng trang nghiêm mà còn là nơi dành cho các chức sắc trong làng hội họp để bàn việc nước, giống như một triều đình rực rỡ đèn hoa, cờ phướn, nơi nào cũng sạch đẹp, tươm tất, mọi người đối xử với nhau lịch sự, cung kính như ngày Tết. Vào những ngày này, ban lễ hội còn tổ chức những cuộc thi nữ công gia chánh và mở ra nhiều cuộc vui chơi giải trí khiến cho khách thập phương kéo về xem lễ hội càng lúc càng đông vui, tấp nập. Nhiều cụ già kể lại rằng, trước đây vào các ngày lễ thượng điền (từ 12 đến 14 tháng tư âm lịch) và hạ điền tháng chạp, không những dân làng địa phương mà còn rất nhiều bà con ở các làng lân cận cũng tấp nập kéo đến bằng ghe, xuồng, tam bản đậu chật cả vàm sông Bình Thủy. Dọc theo các con đường làng đổ về đình thần Bình Thủy, nhiều người nối đuôi nhau qua đuốc lá dừa sáng rực. Tại chợ vàm, trên bờ, dưới ghe, ban đêm người đi xem hát bội đông vui và náo nhiệt đến nỗi phải chen lấn mới tìm được chỗ đứng.
Từ lâu, việc cúng đình Bình Thủy đã trở thành một nghi thức truyền thống bắt nguồn từ nền văn hóa nông nghiệp lúa nước. Nó vừa thể hiện nếp sống tâm linh của một vùng đất, vừa thể hiện tính thống nhất của một quốc gia độc lập, tự chủ. Do đó, vào các ngày lễ hội Kỳ Yên Thượng Điền và các ngày tế lễ khác, nhân dân đã dành hết công sức của mình để lo cho ngày hội nhằm tôn vinh các bậc tiền hiền, hậu hiền và những anh hùng dân tộc đã khai hoang mở đất và có công giữ gìn bờ cõi đến ngày hôm nay. Các buổi lễ luôn được cử hành một cách trang nghiêm, đúng nghi thức trên tinh thần bảo tồn và phát huy vốn văn hóa cổ của địa phương.
Nhiều lão nông tri điền kể rằng cách nay khoảng nửa thế kỷ, mỗi lần đến lễ Kỳ Yên, nhiều vị hương lý và các cụ già tóc bạc, khăn đóng áo dài rộn rịp cùng với dân làng sáu ấp tự nguyện đứng ra lo việc cúng bái. Mỗi ấp đều tích cực tham gia, đôn đốc bà con lo làm bánh trái, chuẩn bị phẩm vật để mang đến cúng lễ. Lễ vật thường là xôi, chè, bánh trái, nhang đèn, heo trắng hoặc heo quay... Xưa kia các ấp còn chia nhau tế cả bò, dê, ngỗng với tất cả lòng thành kính để cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa và mùa màng tươi tốt.
Chánh điện đình Bình Thủy
Nghi thức quan trọng nhất trong các lễ Thượng điền và Hạ điền ở đình Bình Thủy xưa kia là lễ thỉnh sắc thần và nghe đọc sắc thần với một niềm tự hào về vùng đất "địa linh nhân kiệt”. Sắc thần lúc đầu được rước bằng đường thủy, sau này mới dùng kiệu đi bộ có lọng che, cờ xí rợp trời, có năm lại rước bằng long xa – phượng tán với đầy đủ nghi thức như lân và nhạc lễ. Khi kiệu về tới cổng đình thì có lễ nghinh thiên tiếp giá để long trọng đón thần vào điện thờ. Tính cách độc đáo nhất của lễ hội đình thần Bình Thủy hàng năm là hát bội. Hát bội đã lôi cuốn nhiều người say mê từ chiều tối cho tới khuya. Theo tác giả Ngô Hồng Khanh, tuồng tích thời bấy giờ chủ yếu dựa vào truyện Tàu do thầy tuồng xếp đặt màn lớp, không có kịch bản như bây giờ.
Ngày nay tuy cải lương đã chiếm địa vị độc tôn trên sân khấu, nhưng mỗi lần cúng đình cũng phải rước cho được đoàn hát bội để hát phục vụ cho ngày lễ truyền thống. Ngày nay, phường Bình Thủy đã tổ chức lễ hội Thượng Điền vào ba ngày từ 12 đến 14 âm lịch với một tinh thần phấn khởi, cùng hướng về cội nguồn, cầu mong cho mưa thuận gió hòa và nhà nhà yên vui. Ngoài các lễ truyền thống, Ban Tổ chức còn tổ chức thi làm bánh khéo, thi nấu ăn và nghệ thuật trang trí dân gian, kết hợp với các trò chơi thể thao có thưởng như kéo co, nhảy bao bố, đánh cờ tướng và một chương trình văn nghệ với nhiều tiết mục hấp dẫn.
Bà con Bình Thủy xưa nay luôn tự hào về vùng đất của mình, trong đó đình làng Bình Thủy được coi như một góc tâm hồn để hàng năm họ đến đó cùng hướng về nguồn cội, tỏ lòng tri ân các bậc tiên hiền và các anh hùng liệt sĩ. Nơi đây còn là một mái nhà chung của dân làng mà mỗi lần tế lễ Kỳ Yên, niềm tự hào trong mỗi người lại dâng lên mạnh mẽ hơn bao giờ hết.
Văn hóa cúng đình là sự hòa quyện giữa hồn đất và tình người, là sự giao thoa của dòng chảy văn hóa giữa quá khứ và hiện tại, là nơi gìn giữ những tinh hoa văn hóa, văn minh sông nước miệt vườn. Hơn một thế kỷ trôi qua, tuy tiếp xúc với nhiều nền văn hóa phương Tây, nhưng đình Bình Thủy vẫn giữ được nét đẹp truyền thống cổ kính và ngày càng uy nghi bên dòng sông thơ mộng, hiền hòa, giàu đẹp và trữ tình. Đó chính là hồn, là sức mạnh giúp nhân dân Bình Thủy tiến lên xây dựng Bình Thủy thành một đơn vị văn minh, giàu đẹp, no ấm và hạnh phúc.
Hoài Phương |