Mãi đến đầu thế kỷ 20, Hòn Khoai vẫn chưa có người đến ở. Năm 1900, thực dân Pháp mới xây dựng tháp Hải đăng trên đỉnh hòn này, làm tín hiệu cho tàu thuyền trên biển Đông trong việc giao thương quốc tế. Chúng đưa tù nhân từ các nơi đến đây làm cu li.

Việc khởi công vô cùng gian nan, vất vả, nhiều người bị đau bệnh, bị đánh đập đã vùi xác nơi xa xôi, heo hút này.

Năm 1931, Phan Ngọc Hiển được phân công xuống Rạch Gốc dạy học, ở nhà ông hương sư Phan Kim Côn, xây dựng tiệm Dân Lập tại nhà bà Phan Thị Sóc (mẹ của bà Nguyễn Thị Quýt) để bán dụng cụ học sinh và sách báo. Phan Ngọc Hiển còn ở nhà ông Ngô Văn Mây, thân sinh Ngô Văn Lắm, Ngô Văn Danh, Ngô Kinh Luân. (Ngô Văn Mây là ông nội đồng chí Ngô Văn Phóc, Ngô Thị Thanh bây giờ). Phan Ngọc Hiển còn ở nhiều gia đình khác thuộc hai xã Tân Ân, Viên An, vừa dạy học, vừa phát động phong trào cách mạng.

Các em học sinh tự hào được học dưới mái trường mang tên Anh hùng Phan Ngọc Hiển.  Ảnh:Minh Tấn

Năm 1937, tên sếp Hòn Khoai là Lơ-Gên thường gây khó khăn cho nhân dân ta, vào mùa hạn chúng không cho bà con từ Rạch Gốc ra Hòn Khoai chở nước ngọt về uống. Được sự lãnh đạo của chi bộ, bà con đấu tranh quyết liệt, buộc chúng phải đưa tên Mạc-Xê về thay Lơ-Gên. Đến năm 1939, chúng đưa Olivier đến làm sếp Hòn Khoai, thay Mạc-Xê.

Trong thời gian từ năm 1936-1938, Phan Ngọc Hiển được cấp trên phân công ra làm báo “công khai” tại Sài Gòn và Đồng Tháp. Đến tháng 6/1939, khi bị thực dân Pháp truy nã, Phan Ngọc Hiển trở lại Rạch Gốc hoạt động. Thời gian này Chi bộ Tân Ân phát triển thêm các đảng viên: Ngô Kinh Luân, Bông Văn Dĩa, Diệp Văn Thìn, Châu Quang Nhiên…

Tháng 5/1940, khi được lệnh chuẩn bị khởi nghĩa, Phan Ngọc Hiển nhờ Bông Văn Dĩa, Bông Văn Nở, Nguyễn Văn Vọng (em vợ Bông Văn Dĩa) đưa ra Hòn Khoai, ở nhà ông Lê Văn Hành và nhờ ông Hành xin với sếp Hòn Khoai cho Phan Ngọc Hiển dạy học. Do nhà ông Hành ở cạnh bờ suối, gần đường đi lại, nên sau một tháng, Phan Ngọc Hiển dời đến ở nhà ông Nguyễn Văn Suốt, cha vợ ông Lê Văn Hành.

Phan Ngọc Hiển xây dựng Lê Văn Giáp thường xuyên mang thư lên tháp Đèn cho Đỗ Văn Sến và Nguyễn Văn Đắc (Đỗ Văn Sến lái ô bo, anh rể Ngô Kinh Luân; Nguyễn Văn Đắc bảo vệ tháp Hải đăng, em trai Nguyễn Văn Ngoạt. Đắc là học trò của Phan Ngọc Hiển lúc còn ở Rạch Gốc).

Khi nhận được chủ trương khởi nghĩa của Tỉnh uỷ, Chi bộ Tân Ân phân công Nguyễn Thị Quýt ra Hòn Khoai liên hệ với Phan Ngọc Hiển và Dương Văn Giai chuẩn bị lực lượng khởi nghĩa. Thời gian này Phan Ngọc Hiển đã giác ngộ toàn bộ đối tượng trên hòn, tất cả đều nhất tề hưởng ứng cuộc khởi nghĩa và cùng bí mật chuẩn bị sẵn sàng, chờ đợi lệnh.

Nhận được kế hoạch khởi nghĩa của Tỉnh uỷ (sẽ đồng loạt vào đêm 13/12/1940) do Lê Tồn Khuyên, cán bộ hợp pháp của ta tại Nhà Dây Thép (Bưu điện) Cà Mau, mang đến Rạch Gốc giao cho Bông Văn Dĩa mang ra Hòn Khoai cho Phan Ngọc Hiển.

Cùng đi trên ghe buồm vượt biển của Bông Văn Dĩa có Huỳnh Văn Cần, Bông Văn Nở, Ngô Kinh Luân (Bí thư Chi bộ Tân Ân), Nguyễn Văn Cẩn, Lưu Văn Thường, Nguyễn Văn Lanh, Lý Văn Hợi… Nhưng thời điểm này, trong đất liền, Tỉnh uỷ đã có lệnh đình khởi nghĩa.

Ngày 12/12/1940, do không nhận được lệnh đình khởi nghĩa của Tỉnh uỷ, Phan Ngọc Hiển tổ chức họp lực lượng khởi nghĩa phía sau nhà ông Lê Văn Hành. Kế hoạch chung là: Sau khi khởi nghĩa thắng lợi, lực lượng ta vào Rạch Gốc rồi đến Năm Căn, phối hợp với du kích Tân Hưng Tây, do Quách Văn Phẩm, Thường vụ Tỉnh uỷ lãnh đạo, tiến đánh Năm Căn.

21 giờ đêm 13/12/1940, lực lượng ta bí mật tiếp cận vị trí. Khi Olivier đến phòng điện đài, đưa bức điện tín cho Nguyễn Văn Cự, hắn vừa bước vào cửa, các đồng chí Sến, Đắc, Cẩn, Cự nhanh chóng quật hắn ngã xuống, lấy dây trói lại, trong lúc xô xát, hắn cắn đứt ngón tay đồng chí Đắc. Lực lượng ta thu toàn bộ súng đạn và tài liệu.

Nguyễn Văn Đắc được phân công canh giữ Olivier, để anh em đi thu dọn chiến lợi phẩm. Do Olivier giãy giụa dữ dội, sợ dây trói bị đứt, Đắc chụp một hòn đá trên sân ném vào đầu hắn, không ngờ hắn bị vỡ sọ chết tại chỗ. Đây là “sự cố” ngoài dự kiến của ta.

Gần sáng hôm sau, đoàn khởi nghĩa mới vào đến đất liền. Phan Ngọc Hiển cử người bắt liên lạc ngay với Quách Văn Phẩm. Nhưng vì trễ hẹn, không thể chờ đợi được nữa, lực lượng Quách Văn Phẩm đã di chuyển đến nơi khác, tránh bị lộ, rồi phân công người đi tìm Phan Ngọc Hiển, hai bên cùng tìm nhau nhưng đều không gặp nhau. Kế hoạch tiến công vào Năm Căn không thực hiện được.

Sáng hôm sau, trong khi chờ đợi liên lạc với Quách Văn Phẩm, Đoàn quân khởi nghĩa Hòn Khoai dùng ca-nô bất ngờ tiến công Quận Kiểm lâm của địch tại Thủ Tam Giang. Tên Đốc Đông chỉ huy nơi đây run sợ, không dám chống cự, hắn chấp nhận giao nộp vũ khí, tài liệu cho lực lượng ta.

Được tin mất Hòn Khoai, ngày 16/12/1940, thực dân Pháp cho 2 tàu chở đầy lính tiến đến Rạch Gốc, chúng đốt hết 119 ngôi nhà của đồng bào, đốt luôn Đình làng Tân Ân và ruồng càn, bao bắt cán bộ, chiến sĩ ta. Ngày 22/12/1940, các đồng chí Hiển, Đắc, Sến, Cự, Luân, Biên, Đình, Cẩn bị địch bắt tại rẫy Khai Long, sau đó chúng tiếp tục lùng sục bắt hầu hết lực lượng khởi nghĩa của ta.

Sau 6 tháng giam cầm, tra tấn dã man, chúng kết án tử hình 10 người: Phan Ngọc Hiển, Quách Văn Phẩm, Ngô Kinh Luân, Nguyễn Văn Đắc, Đỗ Văn Sến, Lê Văn Biên, Nguyễn Văn Cự, Lê Tồn Khuyên, Nguyễn Văn Đình, Nguyễn Văn Cẩn. Lưu đày 40 người. Ngoài ra còn hàng trăm cán bộ, chiến sĩ khác bị giam cầm khắp nơi.

Tuy cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ bị thực dân Pháp dìm trong biển máu nhưng đường lối và quan điểm đúng đắn của những chiến sĩ cộng sản đã để lại ấn tượng tốt đẹp trong lòng nhân dân ta.

Đồng chí Hứa Bá Lộc, nguyên Tỉnh đội trưởng Bạc Liêu, trước đó đi lính Thủ hộ cho Pháp, trong hồi ký của mình, đồng chí viết: “Sở dĩ, tôi được anh Nguyễn Huân giới thiệu vào tổ chức cách mạng vì trước đó khá lâu tôi đã giúp đỡ nhiều tù chính trị… Chúng tôi quý mến anh chị em chính trị phạm còn một nguyên nhân đặc biệt khác. Nguyễn Văn Khá nói với tôi rằng, ngày 13/12/1940, lực lượng khởi nghĩa Hòn Khoai bắt vợ con Olivier chở vào Rạch Gốc, khi ra toà tụi Pháp hỏi: “Bà bị cộng sản bắt, chúng có hà hiếp gì bà không?”.

Bà trả lời: “Không. Họ giúp đỡ và cho tôi ăn uống đàng hoàng…”. Mặc dù những thông tin về cách mạng đến với chúng tôi lúc đó chưa nhiều, nhưng chỉ bao nhiêu đó, anh em binh lính chúng tôi thấy cách mạng nhân đức quá, chứ không phải xấu xa, tàn ác như chúng xuyên tạc…”.

Từ khởi nghĩa Hòn Khoai đến nay đã trên 70 năm nhưng âm vang vẫn vọng mãi trong tâm trí biết bao người. Đường lối, quan điểm và cách làm đúng đắn, sáng tạo bao giờ cũng là thước đo trí tuệ, là “bửu bối” đưa sự nghiệp cách mạng đến thành công./.

Trường Sơn Đông

Viết phản hồi     Gửi bạn bè     In bài     Lên đầu trang