Chùa Láng hay chùa Cả - tên chữ là Chiêu Thiền tự - tọa lạc trên đất làng Láng cổ, có món rau húng Láng thơm lừng, nổi tiếng gần xa. Chùa từng được coi là đệ nhất tùng lâm ở phía tây kinh thành Thăng Long xưa. Hàng trăm năm nay, nơi đây vẫn là thắng tích nổi tiếng, chốn thiền tâm giữa lòng Thăng Long - Hà Nội.
Chùa có cảnh quan đẹp, được miêu tả rõ trong tấm bia có niên đại Thịnh Đức thứ tư (1656): “Thật là danh lam bậc nhất, thế gian không có chùa nào sánh kịp. Khí tốt phượng thành bên hữu tỏa khắp, dòng sông Tô Lịch bên tả lượn vòng, Nhị Hà nghìn dặm quanh kinh đô uốn khúc, như rồng xanh lớp lớp chầu về, Tản Viên dãy núi đầy khí đẹp hướng vào, như hổ trắng đàn đàn đến họp”. Giờ đây, mặc dù xung quanh luôn ồn ào xe cộ, nhưng chùa Láng vẫn là chốn thiền lặng, bình yên, như tách hẳn bụi trần.
Cổng chùa có kết cấu 4 cột trụ vuông, 3 mái cong gắn vào sườn cột (ảnh). Phía ngoài, chính giữa cổng tam quan treo một bức hoành phi lớn được sơn son thếp vàng đề 4 chữ “Thiền thiên khải thánh” (trời thiền sinh thánh) nhắc mọi người về một chốn linh thiêng. Phía dưới là đôi câu đối được ghép bằng những mảnh sứ màu xanh lam theo lối khải thư, nét chữ mềm mại, bay bướm làm tăng thêm vẻ cổ kính, trang trọng cho đại danh lam cổ tự này.
Bước qua lớp cổng thứ hai, dọc đường thần đạo, hai hàng muỗm cổ thụ thẳng hàng, gốc rễ sù sì, mỗi gốc cỡ vài vòng tay ôm, hàng trăm năm vẫn thâm nghiêm rợp bóng. Thấp thoáng ẩn hiện trong nắng tinh khôi những hàng cau thẳng tắp, những cây đại cằn cỗi rụng hoa trắng gốc. Đến độ khai hoa, hương bưởi, hương cau quyện hoà, toả mùi thơm dìu dịu khiến người ta quên đi những mệt nhọc, toan tính đời thường.
Điểm nhấn về nghệ thuật kiến trúc phong thủy là nhà bát giác ở giữa sân chùa, mái chồng, 2 tầng, 16 mái với những đầu đao cong vút, uốn lượn rất thanh thoát. Các tầng mái được lợp ngói vẩy, rêu phong đã phủ lớp bụi thời gian lên những tầng mái này. Đỉnh nóc được đắp hoạ tiết 4 con phượng đang múa (phượng vũ) uyển chuyển. Tầng mái bên trên đắp 8 con rồng cuộn nhìn uy vũ mà bao dung, tượng trưng cho sự tồn tại của 8 triều vua nhà Lý.
Tầng mái phía dưới lại đắp hoạ tiết những dải sấu miệng ngậm các đầu đao, khiến cho các đầu đao được phô ra rất khéo, không bị cảm giác sắc nhọn, mà rất hài hoà. Dưới mỗi đầu đao là các đầu bẩy có gắn những bức cốn được chạm khắc hình rồng, phượng ẩn hiện trong mây với các hoạ tiết vô cùng tinh xảo, mềm mại. Tường phía trong nhà bát giác là những bức thư hoạ, nét bút có thần với nhiều chủ đề phong phú, có giá trị nghệ thuật cao.
Trong chùa có 198 pho tượng lớn nhỏ, tiêu biểu là tượng Lý Thần Tông (1128 - 1138) ngồi trên ngai vàng và pho tượng Từ Đạo Hạnh đan bằng mây phủ sơn bên ngoài. Chùa Láng còn có 15 tấm bia đá, nổi bật là tấm bia đá xanh có niên đại Thịnh Đức thứ tư (1656) cao 1,4 mét, rộng 0,8 mét. Trán bia có hoa văn lưỡng long chầu nguyệt, hai diềm bia chạm phượng chầu hoa sen và hai tiên nữ với đôi cánh rướn bay lên trời xanh. Tấm bia này xứng đáng được coi là một kiệt tác điêu khắc nghệ thuật đá thời Lê. Trước đây, chùa còn cả cuốn kinh bằng đồng lá (bát diệp đồng thư) của vua Lý thường dùng để tụng niệm, nay đã thất lạc.
Thiền sư Từ Đạo Hạnh vốn sinh ra trên đất Láng, tu hành ở chùa Thầy (Sài Sơn), đầu thai thác hóa làm con Sùng Hiền Hầu (em ruột Vua Lý Nhân Tông), được Vua Lý Nhân Tông dưỡng dục rồi truyền ngôi, trở thành Hoàng đế Lý Thần Tông. Chùa Láng do Vua Lý Anh Tông (1138-1175) cho xây dựng để thờ tiên đế và tiền kiếp của ngài, để đến ngày nay vẫn còn lưu truyền câu ca dao: “Nhớ ngày mùng bảy tháng ba/ Trở về hội Láng trở ra hội Thầy”.
Hằng năm, tại hội chùa Láng, phần lễ được tái hiện lại dưới hình thức đấu thần (diễn tả lại cuộc đấu giữa Từ Đạo Hạnh và Đại Điên). Về phần hội, nhiều trò chơi dân gian như “bịt mắt đập niêu”, “thi thổi cơm”... thể hiện tinh thần đoàn kết, tạo cơ hội kết duyên cho các cặp nam thanh nữ tú. Vào những ngày này, nườm nượp phật tử, du khách thập phương khói hương nghi ngút. Còn vào những ngày thường, chùa Láng trở lại sự thanh tịnh vốn có. Dưới tán lá sum sê của những gốc đại thụ, thường là hình ảnh những cô cậu sinh viên ngồi ôn bài, những cụ già ở tuổi “xưa nay hiếm” ngồi đọc báo, hay lặng yên hưởng chút dư vị thanh bình hiếm hoi còn sót lại giữa lòng đô thị.
Vãn cảnh chùa Láng, du khách thập phương sẽ được thưởng ngoạn vẻ đẹp quyện hoà giữa thiên nhiên và kiến trúc nơi đây. Bao ưu tư, phiền muộn được gột bỏ, thanh thản dạo bước để tận hưởng những giây phút thanh tịnh mà cõi thiền mang lại.
Nguyễn Phạm Bằng
