Thâm nhập làng sản xuất "hàng lạnh"

Nghề hao tổn sức

Nếu không tận mắt "mục sở thị" thật khó hình dung được nghề rèn này lại tiêu tốn một lượng sức lớn đến như vậy. Mỗi một sản phẩm làm ra cần ít nhất hai người khỏe mạnh cùng chung sức. Người nung, người mài, người nện…, chiếc búa tạ cứ đập bộp bộp liên hồi vào thanh sắt đang đỏ lửa và một con dao phớ có hình hài dần lộ rõ.

Dọc quốc lộ 3, đường vào thị trấn Quảng Uyên, tỉnh Cao Bằng là hàng trăm lò rèn lớn nhỏ đang rực lửa với những tiếng búa đập liên hồi, tiếng máy mài rẹt rẹt, tiếng kim loại đập vào nhau chát chúa. Những tia lửa từ các thanh sắt đỏ rực bị búa nện bắn ra tung tóe. Mọi thao tác cứ lặp đi lặp lại liên tục, một thanh sắt to nung đỏ được đưa ra "tra tấn" bằng chiếc búa tạ đập liên hồi đến méo mó, biến dạng, sau đó lại tiếp tục nung, mài, rồi lại đập đến khi nào thành con dao hoàn chỉnh mới thôi.

Anh Nông Văn Vần, một chủ lò cho biết: "Để làm nghề rèn cần phải có sức khỏe dẻo dai, bền bỉ và đôi tay rắn chắc mới có thể làm việc được. Rèn là một nghề rất vất vả phải làm việc liên tục, cật lực, không thể bỏ dở giữa chừng bởi nếu không, tất cả mọi công đoạn phải hoãn lại vì giữa các công đoạn có sự liên kết với nhau. Khi một thanh sắt dày được nung đỏ đưa ra ngoài phải dùng búa đập ngay, sau đó lại nung đỏ để tiếp tục đập. Tất cả các thao tác phải phối hợp nhịp nhàng, có như thế người thợ mới đỡ tốn sức và sản phẩm làm ra cũng giữ được độ bền cao, sắc bén và không bị gãy hay rạn nứt".

Do đặc thù công việc thường xuyên phải tiếp xúc với lửa, ngửi mùi kim loại mà cánh thợ rèn luôn đầu tắt mặt tối trong làn da ngăm đen, nhưng có một điểm chung ở cánh thợ rèn là nhìn ai nấy đều to khỏe, vạm vỡ như vận động viên cử tạ.


Làm đến đâu tiêu thụ đến đấy

Có thể thấy những mặt hàng mà các thợ rèn làm ra ở Phúc Sen có mức tiêu thụ cực lớn, đa phần  đều được các lái buôn tự tìm đến. Đây cũng là lý do cả xã đều bắt tay vào làm nghề này, tuy vậy nguồn hàng vẫn luôn trong tình trạng "cung lớn hơn cầu".

Người dân Phúc Sen thường rỉ tai nhau tự hào rằng không sản phẩm dao búa ở đâu có thể sánh bằng dao búa Phúc Sen. Quan sát các loại dao có thể thấy độ nhạy, sắc bén của từng sản phẩm.

Chia sẻ bí quyết làng nghề, anh Long Văn Thắng bộc bạch: "Các loại dao Thái Lan, Trung Quốc tuy cũng có hình thức bắt mắt nhưng chỉ dùng được một thời gian ngắn là lưỡi tự cùn, mài lại cũng không dùng được, do không được tôi cẩn thận. Vì vậy phần lớn người tiêu dùng lại quay sang dùng dao Phúc Sen vì sản phẩm ở đây luôn ý thức đặt chất lượng sản phẩm lên hàng đầu. Sản phẩm làm ra là các thương lái từ các tỉnh Bắc Kạn, Lạng Sơn, thậm chí cả trong Nam đặt mua hết".

"Chỉ sợ không có sức mà làm thôi, chứ sản xuất ra bao nhiêu là hết bấy nhiều. Mỗi khi có người trong Nam ra đặt với số lượng lớn, các cánh thợ chúng tôi lại phải quy tập lại làm cho nhanh để kịp giao hàng cho khách", chủ lò Tánh cho hay.

Theo cụ Mà Văn Định 81 tuổi, một lão làng ở Phúc Sen cho biết, nghề rèn không biết có tự bao giờ, cũng không biết ai là người đầu tiên sáng kiến ra cái nghề này, chỉ biết rằng từ thời cha ông nghề này đã có rồi và cho đến nay nó đã gắn bó máu thịt với cuộc sống của người dân nơi đây. Nhờ nghề rèn mà nhiều hộ gia đình xây được nhà cao cửa rộng, có của ăn của để.

Cụ Định cho biết thêm, phần lớn các dụng cụ cắt gọt, làm nông người dân sử dụng hiện nay như dao quắm, dao gọt, búa, rìu,… đều xuất xứ từ lò rèn Phúc Sen. Do địa hình nơi đây bốn bề được bao bọc bởi núi đá, sản xuất nông nghiệp gặp khó khăn, đặc biệt là vấn đề tưới tiêu nên nghề rèn dần lấn át nghề nương rẫy và trở nên thịnh hành hơn bao giờ hết.

Ông Linh Văn Phù, Chủ tịch UBND xã Phúc Sen cho biết: "Nghề rèn ở Phúc Sen có lịch sử trên 300 năm, dù chỉ là nghề tay trái nhưng mang lại không ít lợi nhuận cho người dân. Cả xã hiện có 1980 nhân khẩu (tất cả đều là người dân tộc Nùng), thì có đến 157 hộ làm nghề rèn, trong đó có khoảng 400 thợ chính và hàng trăm thợ phụ khác".

Hiện xã Phúc Sen có tất cả 10 xóm, trong đó 7 xóm  tham gia nghề rèn, kể cả những em học sinh cấp 1, cấp 2, ngoài giờ học trên lớp cũng tham gia vào nghề phụ giúp gia đình.

Các lò rèn nơi đây thường hoạt động theo nhóm, mỗi nhóm từ 2, 3 người cùng làng tập trung vào một lò. Trung bình mỗi ngày họ sản xuất lò hàng trăm sản phẩm khác nhau với dao, búa, rìu… đủ loại, trong đó có cả những mặt hàng "lạnh" như kiếm, mã tấu, phớ… được làm với số lượng lớn.

Gần đây, một số lò còn triển khai bày bán lẻ dọc đường cho  cánh xe tải, người dân qua đường để thu lợi nhuận cao hơn.

“Báu vật” sát thương cao bán không hạn chế

Ngoài sản xuất dao, các tiệm rèn Phúc Sen còn là nơi cung cấp một lượng lớn vũ khí bán ra ngoài thị trường.
Tại lò rèn của anh Nông Văn Vần, có thể thấy hàng trăm loại dao đủ kiểu dáng khác nhau từ thái, cắt gọt… Xen lẫn trong đám dao đó là những thanh kiếm sáng choang được bày bán công khai. Không chỉ tồn tại kiếm, mà còn nhiều loại phi tiêu, đao, gậy sắt, mã tấu… cũng được các cánh thợ miệt mài gọt rũa một cách tỉ mỉ, cẩn thận, mỗi thanh kiếm còn có bao gỗ được trang trí đẹp mắt.

Một thợ rèn ở Lũng Vải tiết lộ: "Những hàng này bán chạy gấp trăm lần so với bán dao thông thường. Đối tượng thu mua nhiều nhất vẫn là cánh xe tải, người dân thị xã và một số người không rõ lai lịch. Mỗi tháng lò cũng xuất được khoảng 100 sản phẩm gồm cả kiếm và mã tẫu theo yêu cầu của người mua".

Thấy chúng tôi chưa tin, anh Đinh Văn Bảng, một chủ lò vừa múa máy vừa nói liến thoắng, chủ nhân của thanh kiếm này là một lái buôn ở thị xã đã trả giá 500 nghìn đồng. Anh cho biết thêm, thường các thợ rèn ở đây đều làm dự trữ một số "hàng lạnh" để tiện việc trao đổi buôn bán và xem hàng. Nếu khách ưng ý thì  bán luôn hoặc chiều theo thỏa thuận của khách hàng.

Bên cạnh một số sản phẩm thông dụng, vẫn còn đó những mặt hàng nguy hiểm với tỷ lệ sát thương cao. Thật đáng buồn là những mặt hàng này lại được sản xuất với số lượng không hạn chế, bày bán công khai cùng với mức tiêu thụ ồ ạt trên thị trường để  rồi những người sở hữu "báu vật" này lại dùng vào những việc phi nghĩa…