Tứ pháp

Tứ pháp là danh từ để chỉ các nữ thần trong tín ngưỡng Việt Nam gồm: Mây-Mưa-Sấm-Chớp, đại diện cho các hiện tượng tự nhiên có vai trò quan trọng trong xã hội nông nghiệp. Sau này khi Phật giáo vào Việt Nam thì nhóm các nữ thần này được biến thành Tứ pháp với truyền thuyết về Phật Mẫu Man Nương.

Liên quan đến tín ngưỡng thờ nữ thần còn có hệ thống các chùa gọi là Tứ pháp, hiện chỉ thấy trong vùng Đồng bằng Bắc Bộ. Các vị nữ thần đó gồm:

Tượng Pháp Vân tại chùa Keo, Gia Lâm, Hà Nội

Tượng Pháp Vũ, tục gọi Bà Đậu ở Chùa Dâu, Bắc Ninh

• Pháp Vân (nữ thần mây)
• Pháp Vũ (nữ thần mưa)
• Pháp Lôi (nữ thần sấm)
• Pháp Điện (nữ thần chớp)

Ở bất cứ tôn giáo nào, ngoài những ý tưởng xây nên học thuyết, bên cạnh đó là cả một hệ thống kiến trúc minh họa cho ý tưởng trên, các công trình kiến trúc hoàn thành dựa trên nhận thức, thói quen, sở thích xây dựng của mỗi dân tộc, cho nên khó mà nói rằng các công trình kiến trúc bằng đá đã hơn các dạng kiến trúc được dựng từ các chất liệu khác. Các chùa thờ Tứ Pháp của chúng ta cũng như vậy. Đi liền với quan niệm của hệ thống Tứ Pháp ở Bắc Ninh, Hà Tây, Hà Nội, Hà Nam, Hưng Yên... có thể chia hệ thống chùa thờ Tứ Pháp thành các nhóm sau đây.

Hệ thống chùa thờ Tứ Pháp còn ở một số vùng Bắc Bộ như sau:

Nhóm Tứ Pháp Bắc Ninh

Đầy đủ và quan trọng nhất là ở Thuận Thành, Bắc Ninh:

• Chùa Dâu (tên chữ Hán là Diên Ứng, Cổ Châu, Thiền Định) thờ Pháp Vân, nên gọi là bà Dâu
• Chùa Đậu tên chữ là Thành Đạo Tự, nằm ở xã Thanh Khương, thờ Pháp Vũ, nên gọi là bà Đậu
• Chùa Tướng (chùa Phi Tương) có tên chữ là Phi Tướng Đại Thiền Tự, chùa nằm ở xã Thanh Tướng, huyện Thuận Thành, chùa thờ Pháp Lôi, nên gọi là bà Tướng.
• Chùa Dàn (chùa Xuân Quang) nằm ở thôn Phương Quan, xã Trí Quả, thờ Pháp Điện, nên gọi là bà Dàn

Chùa Đậu ở Bắc Ninh đã bị Pháp phá hủy, nên pho tượng Pháp Vũ đem về thờ chung trong chùa Dâu. Ngoài 4 chùa trên, còn chùa Tổ Mãn Xá (chùa Phúc Nghiêm) thờ Man Nương, mẹ của Tứ pháp.

Nhóm Tứ Pháp ở Hà Nội

• Chùa Keo (Sùng Nghiêm) nằm ở xã Kim Sơn, huyện Gia Lâm thờ Pháp Vân, nên gọi là bà Keo
• Chùa Nành (Ninh Hiệp) xã Ninh Hiệp thờ Pháp Vân, gọi là bà Nành
• Chùa Sét (Đại Bi) nằm ở thôn Giáp Lục, xã Thịnh Liệt, huyện Thanh trì (nay là phường Giáp Lục, quận Hai Bà Trưng), thờ cả Tứ pháp

Ngoài ra ở Thanh Trì có chùa Pháp Vân, chùa Pháp Vũ.

Nhóm Tứ Pháp ở Hưng Yên

Xã Lạc Hồng:

• Chùa Thái Lạc thờ Pháp Vân
• Chùa Hồng Cầu thờ Pháp Vũ
• Chùa Nhạc Miếu thờ Pháp Lôi
• Chùa Hồng Thái thờ Pháp Điện

Xã Lạc Đạo

• Chùa Thôn Cầu thờ Pháp Vân
• Chùa Hoằng thờ Pháp Vũ
• Chùa Hướng Đạo thờ Pháp Lôi
• Chùa Tân Nhuế thờ Pháp Điện

Nhóm Tứ Pháp ở Hà Tây (cũ)

• Chùa Pháp Vân (xã Văn Bình, huyện Thường Tín) thờ Pháp Vân
• Chùa Đậu (Hà Nội) (chùa Thành Đạo, xã Nguyễn Trãi, huyện Thường Tín) thờ Pháp Vũ

Nhóm Tứ Pháp ở Hà Nam

• Chùa Quế Lâm (chùa Bến, nên gọi là bà Bến), chùa Do Lễ, chùa Thôn Bốn, chùa Tiên thờ Pháp Vân.
• Chùa Trinh Sơn, chùa Bảo Sơn (chùa Bà Đanh) thờ Pháp Vũ (nên gọi là bà Đanh)
• Chùa Đặng Xá, chùa Nứa thờ Pháp Lôi
• Chùa Bầu thờ Pháp Điện (gọi là bà Bầu)

Các chùa khác như chùa Quyển Sơn (Thi Sơn, Kim Bảng), chùa Thanh Nộn, chùa Phú Viên, chùa và đình làng Lạt Sơn (xã Thanh Sơn, huyện Kim Bảng), chùa Chanh Thôn (Văn Xá, Kim Bảng) có phối tự thờ Tứ Pháp trong thần điện. Tại Hà Nam, Tứ Pháp đã được gọi bằng những cái tên nôm na thân mật. Dân làng Đanh Xá gọi Pháp Vũ là bà Đanh (chùa Bà Đanh), dân làng Quế Lâm gọi Pháp Vân là bà Bến (chùa Quế Lâm), dân thành phố Phủ Lý gọi Pháp Điện là bà Bầu (chùa Bà Bầu)...

Ghi chú

- Chùa Đặng Xá (Văn Xá), tên tự là Khánh Hưng. thờ Pháp Vũ.

Trong các chùa thờ những nữ thần này, tượng của các nữ thần được tạc với kích thước to lớn hơn rất nhiều so với các tượng Phật. Hệ thống chùa Tứ pháp là chứng tích cho sự kết hợp giữa Phật giáo với các tín ngưỡng dân gian có nguồn gốc nguyên thuỷ ở Việt Nam.

Xem thêm

• Đạo Mẫu
• Phật giáo Việt Nam