Hiện trạng Diệc cổ tùng lâm thành Vinh
Tạp Chí Văn Hóa Phật Giáo số 44 | Phan Ngọc Thiện
Hiện trạng Diệc cổ tùng lâm giữa lòng thành Vinh
Chùa Diệc hay Diệc cổ tự, tọa lạc km462+500 trên Quốc lộ 1A, ở số 49 đường Quang Trung, phường Quang Trung, thuộc trung tâm thành phố Vinh. Được khởi dựng từ cuối thời Trần, sau nhiều lần trùng tu, kể từ cuối thế kỷ XIX, chùa Diệc là một trong những trung tâm văn hóa – tín ngưỡng quan trọng ở xứ Nghệ. Tuy nhiên, kể từ sau ngày giải phóng đất nước đến nay, ngôi cổ tự một thời từng là niềm tự hào của người dân thành Vinh này vẫn chưa được đánh giá và bảo quản đúng theo giá trị của nó, hiện chỉ còn lại tam quan cùng hai tấm bia đá đang ngày đêm chống chọi với mưa nắng và bị một số người lấn chiếm đất chùa để ở, kinh doanh…
Dấu tích “Sắc tứ Diệc cổ tùng lâm”
Truyền thuyết kể rằng, ngày xưa dưới thời nhà Trần, khu vực chùa Diệc tọa lạc là đồng ruộng có nhiều ao chuôm. Có một năm trời làm hạn kéo dài, ao chuôm khô sạch, dân không có nước tưới. Một hôm người ta thấy đàn chim diệc từ đâu bay về đây và nằm chết la liệt, mọi người kéo ra xem thì trời bắt đầu đổ mưa. Họ bảo nhau rằng những con diệc này do trời phái xuống để giúp dân làm mưa, bèn nhặt xác diệc lại và đắp thành một gò nhỏ. Ban đêm người ta lại thấy hàng trăm con diệc bay lên trời..Từ đó người dân dựng lên nơi đây một ngôi chùa bằng lá tranh và đặt tên là chùa Diệc.
Tam quan còn sót lại
Ấn tượng đầu tiên đập vào mắt khi tôi đến thăm là tam quan chùa rất lớn, lấy núi Hồng Lĩnh làm tiền án, sông Lam làm minh đường, nằm theo thế tọa Càn hướng Tốn. Tam quan cao ước chừng 10 mét, gồm 3 tầng, được xây bằng gạch và xi măng có khảm sành, với lối kiến trúc đặc thù của vùng Thanh Hóa – Nghệ Tỉnh và đầu thế kỷ XX, có sự dung hòa giữa hai nền kiến trúc của miền Bắc và Bắc Trung Bộ. Thoạt nhìn tam quan chùa, du khách đã dễ dàng nhận ra tổng thể kiến trúc chùa Diệc ngày trước rộng lớn như thế nào, có thể nói là nhất nhì ở xứ Nghệ An này.
Tuy nhiên, tam quan đã lộ vẻ tiêu điều, xơ xác khi bên ngoài thì cây cối ngang nhiên mọc phủ gần kín cả tầng trên, nhiều mảng vôi vữa nứt nẻ rơi rớt; bên trong nơi thờ tự, pho tượng Phật và tượng của hai vị thần khác ở tầng giữa đã không còn nguyên vẹn. Chung quanh thành tam quan đều có các bức hoành, câu đối, nhưng trải qua thời gian, bị gió mưa làm xói lở và cây cối che phủ nên phần nhiều không đọc được chữ. Chỉ có biển hiệu chùa “Diệc Cổ tùng lâm”ở phía trước tầng dưới và bức hoành “Cổ Phật thị hiện”bằng chữ Hán ở tầng giữa là còn đọc được rõ nét.
Sau tam quan là một tấm bia bằng đá và căn nhà nhỏ được xây bằng xi măng, bên trong có thờ Phật. Nguyên trước nơi đây là tòa thiêu hương. Sau khi ngôi chánh điện chùa bị bom đạn làm đổ nát, người dân đã dùng tạm nơi này để thờ Phật. Bên phải là một khoảng sân chật hẹp vừa đủ để các Phật tử dùng bạt che mưa che nắng tạm thời choviệc hành lễ. Bên trái có tường thành bao bọc để ngăn cách nhà hàng và để gìn giữ một tấm bia đá khác nằm ẩn bên trong một gốc cây.
Điều may mắn cho giới nghiên cứu sử Phật giáo Nghệ An chính là hai tấm bia đá này – văn bản quan trọng còn lại. Bia đá cao khoảng 2m, rộ
ng 1m, có hoa văn rất đẹp. Tấm bia dựng ở bên phải tam quan, được khắc cả hai mặt bằng chữ Hán chân phương, lòng bia bị che mất khoảng một phân. Mặt trước, có tiêu đề “Sắc tứ Diệc cổ tự bi ký”, nội dung chép việc chùa qua hai lần trùng tu. Đặc biệt, văn bia đã ghi rõ sau lần trùng tu năm Canh Ngọ (1930) với quy mô to lớn. Quần thể chùa gồm điện Phật, lầu chuông, gác khánh, có pháp tượng, đồ thờ, nhà tổ 7 gian, có gác tam quan, trước hồ sau giếng, có tường bao quanh, cỏ cây tươi tốt, tạo thành một cảnh quan lớn của đất nước, vì như chùa Vàng chốn Đế đô, là cảnh Tây Thiên Cực Lạc! Lời văn bia do ông Mai Khôi Hy, người Thành Đô – Nam Phong soạn và được Tiến sĩ khoa Tân Sửu (1901), nguyên Đốc học tỉnh Hải Phòng Nguyễn Văn Tính viết.
Mặt sau, “Kỷ niệm chư công đức bi ký”, bị đục mất một số chữ, nội dung chép những người có công đóng góp trong việc xây dựng chùa; và cho biết đất chùa bao gồm 1mẫu 7 sào và ruộng chùa do các Phật tử cúng vào việc hương hỏa và kỵ giỗ, tổng cộng 9 mẫu 5 sào 1 thước. Văn bia cũng đã chỉ rõ ruộng do ai cúng, cúng bao nhiêu và vị trí của các thửa ruộng.
Tấm bia thứ hai “Trùng tu Diệc cổ tự bi ký”nằm tromg một góc tường tối om, chúng tôi phải dùng đèn pin mới đọc đượcchữ khắc trên bia. Đáng tiếc là bị tường thành ngăn cách, không thể chụp rõ hình tấm bia này như ý muốn. Bia được khắc một mặt, lòng bia bị đất vùi lấp khoảng 30cm và bị đục mất vài chữ không thể nhận dạng. Lạc khoản đề ngày rằm tháng Giêng năm Giáp Dần, Duy Tân thứ 8 (1914). Cả hai tấm bia đều cho biết những người đứng ra cúng tiền trong hai lần trùng tu chùa năm 1914 và 1930 phần lớn là những vị quan đứng đầu triều đương thời như: Án sát sứ Hoàng Xuân Sinh; Tri phủ Diễn Châu Nguyễn Khánh Vân; Phụ chính thân thần Tôn Thất Hân…
Hôm đến chùa Diệc nhằm vào ngày vía Phật, tôi được bác Lê Thị Thí, một cụ già trạc 70 tuổi ở phường Quang Trung, cho biết: “Hôm nay ngày rằm, bà con chúng tôi đến đây lễ Phật. Nhưng cơn bão số 5 vừa qua đã làm rách tấm bạt che mưa nắng, cây cối gãy đổ ngổn ngang, chúng tôi phải dựng lại và quét dọn cho thật đàng hoàng rồi sau đó mới lễ Phật”.
Gia đình bác Thí vốn có truyền thống theo Phật từ lâu đời ở vùng này. Thuở bác còn nhỏ, chùa rất khang trang. Mỗi tháng hai kỳ bác đều theo thân sinh đến chùa lễ Phật. Kể cả sau chiến tranh chống Mỹ, chùa không còn nguyên vẹn, bác vẫn giữ nếp nhà ấy. Tôi được bác dẫn đi quan sát và chỉ cho biết vị trí tọa lạc của từng sở nhà ngày trước chánh điện chùa, tòa thiêu hương, nhà tổ, nhà khách, nhà trai , giếng nước, hồ chùa…”Vào thập niên 1950, chùa Diệc là trụ sở hành chính của Hội Phật giáo Liên hiệp Liên khu IV mà Thượng tọa Thích Tịnh Minh, trụ trì chùa là Hội phó. Ngày trước, bố tôi là người rất giỏi chữ Hán, thường đến đàm đạo với Hòa thượng. Tôi thường theo bố đến chùa lễ Phật. Ông ấy đã chép vắn tắt những sự kiện trên văn bia rồi đọc cho cả nhà nghe. Thỉnh thoảng ông lại nói về tiểu sử chùa như là một niềm tự hào của quê hương”, bác nói.
Theo lời kể của các Phật tử cao niên, dưới thời Pháp thuộc, chùa Diệc từng là điểm liên lạc bí mật cùa nhà chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Đội Cung…cùng với rất nhiều anh hùng chiến sĩ cách mạng khác. Chính lễ truy điệu cụ Phan Chu Trinh của học sinh trường Quốc học Vinh đã diễn ra tại ngôi chùa này. Đặc biệt, cụ Lê Thước, người đỗ giải nguyên kỳ thi Hương cuối cùng của trường Nghệ năm 1918 đã phát hiện ra bản gốc văn Chiêu hồn (Văn tế thập loại chúng sinh) của thi hào Nguyễn Du tại đây vào năm 1926.
Đâu rồi bóng dáng chùa Diệc huy hoàng?
Diện tích đất chùa Diệc hiện nay ước chừng 1.000m2, nhưng phần lớn đều đã bị một số người chiếm dụng để xây khách sạn, mở nhà hàng, quán bia hơi và quán ăn…phá tan cảnh quan của ngôi chùa, một không gian tâm linh của người thành Vinh, xứ Nghệ.
Nhìn tấm biển “Cổng chùa Diệc – đây là di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật. Di tích đó được xếp hạng, mọi người phải có trách nhiệm bảo vệ, không được xâm phạm di tích” trích từ một quyết định của Ủy ban Nhân dân thành phố Vinh được treo trước tam quan và nhìn cổng ra vào khách sạn Thanh Lịch chườm ra phía trước, nhiều du khách và Phật tử đã không khỏi xót xa. Bác Ngô Ngọc Tú, một Phật tử tại địa phương bày tỏ tâm sự: “Ngôi chùa Diệc có vai trò lớn lao là thế, có bề dày lịch sử là thế, chỉ mỗi tấm biển này thì chưa đủ để ngăn chận người dân xâm hại và lấn chiếm đất. Ngôi chùa này một thời đã là niềm tự hào của người dân Nghệ An. Mỗi lần đi qua đây, thấy cảnh nhà hàng, khách sạn, quán ăn…dưới danh nghĩa “thuê đất” ngang nhiên lấn chiếm đất chùa, chúng tôi rất đau lòng. Chúng tôi đã nhiều lần gửi thư kiến nghị các cấp lãnh đạo chính quyền yêu cầu có sự quan tâm và cho xây dựng lại ngôi chùa Diệc, nhưng mãi cho đến nay vẫn chưa có động tĩnh gì.
Trong giai đoạn hiện nay, khi nước ta hội nhập với thế giới, việc bảo tồn và phục hưng những ngôi cổ tự để giữ gìn nội lực cho dân tộc là rất cần thiết. Mong sao Giáo hội và Nhà nước có sự đánh giá đúng mức và quan tâm hơn nữa đối với ngôi cổ tự này. Trong tình hình đạo đức ngày càng xuống cấp, chúng tôi luôn mong mỏi ngôi chùa này được tái xây dựng và có chư Tăng trông coi, chấn chỉnh, để cho giới trẻ có c
hỗ trở về tu tâm dưỡng tánh và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc”.
Rời Nghệ An trở về thành phố Hồ Chí Minh trên chuyến tàu Bắc Nam, những hình ảnh về chùa Diệc cổ với huyền thoại đàn diệc bay về báo hiệu cơn mưa, những dư âm từ lời văn Chiêu hồn của Nguyễn Du và nỗi lòng mong mỏi của các Phật tử thành Vinh cứ mãi còn vương vấn trong tôi cho đến tận hôm nay. Bao giờ ước mong chính đáng của những người dân ở thành Vinh trở thành hiện thực? Câu trả lòi vẫn còn bỏ ngỏ..
Tạp Chí Văn Hóa Phật Giáo số 44 | Phan Ngọc Thiện
Thông tin thêm về chùa Diệc
Nghệ An: Bổ nhiệm trụ trì chùa Diệc: (PGVN) Sáng ngày 19/10/Quý Tỵ (21/11/2013), tại chùa Diệc P.Quang Trung, Tp.Vinh diễn ra lễ bổ nhiệm trụ trì cho TT.Thích Thọ Lạc – Phó ban Thường trực BTS GHPGVN tỉnh Nghệ An về làm trụ trì. ( Theo http://phatgiao.org.vn/phat-su-dia-phuong/201311/Nghe-an-Le-nhap-tu-tru-tri-chua-diec-12763/)
Bài cùng chủ đề:
Category: Cảnh Chùa, Phan Ngọc Thiện
