Còn, mất - làng biệt thự cổ?

Giữa một vùng quê đồng chiêm, nước trũng có một làng nghề canh cửi lâu đời với những ngôi biệt thự cổ mang lối kiến trúc Pháp đã tồn tại gần 1 thế kỉ qua. Đó là làng Nha Xá, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam.

Những ngôi nhà Tây với thiết kế cầu kì, sang trọng vẫn được người dân coi như báu vật của làng. Biểu tượng hưng thịnh một thời của xứ Hà Nam xưa, nay đã nhuốm màu rêu phong.

Mỗi một ngôi nhà chứa đựng trong nó những câu chuyện của quá khứ, của hiện tại và một nỗi lo canh cánh: Nay còn, mai mất!

Cổng làng Nha Xá

Xưa nay người dân quanh vùng vẫn gọi làng Nha Xá bằng những cái tên khác nhau như: làng lụa hay làng biệt thự Tây. Có nhiều thứ mang đến sự đặc biệt cho ngôi làng này. Đó là âm thanh dệt lụa,  là hình ảnh của những dải lụa đang phơi và cả những ngôi biệt thự hào hoa giữa một không gian rất làng…

Vào khoảng những năm 20, 30 cùa thế kỉ trước, khi nhiều vùng nông thôn khác còn ở nhà tranh vách đất thì ở Nha Xá người làng đã ở biệt thự. Và, gần một thế kỉ trôi qua những ngôi nhà vẫn sừng sững giữa làng chứng kiến từng bước đổi thay, từng sự phát triển của làng.

Sự góp mặt của những ngôi nhà Tây mang đến cho người dân Nha Xá nhiều ý nghĩa lớn lao. Nó đánh dấu một thời vàng son của làng, nó trở thành niềm tự hào của người dân và nó là thành quả của trí tuệ và quá trình lao động của những bậc tiền nhân trong làng…

Những ngôi biệt thự cổ làng Nha Xá

Theo những tiếng lách lách của máy dệt, chúng tôi tìm đến ngôi biệt thự được xây dựng từ những năm 30 của thế kỉ trước. Ông Phạm Khắc Tiệp – chủ nhân của ngôi nhà vẫn ngày ngày miệt mài bên khung dệt lụa. Ngôi nhà là cơ ngơi do ông nội của ông Tiệp để lại và được xây dựng từ năm 1930.

Căn biệt thự này còn gần như nguyên vẹn, bố cục cân xứng, cao 2 tầng, mái ngói. Quy mô nhà tuy không lớn nhưng tính chất và đặc điểm về nội ngoại thất công trình, về kết cấu sàn dầm gỗ, bộ cửa và bộ mái, ban công lan can sắt và cầu thang gỗ… thì đặc sệt lối kiến trúc cổ điển Pháp.

Hình ảnh ngôi nhà ông Tiệp

Các hình trang trí và gờ phào đắp nổi khá đặc trưng về hình thức và tỷ lệ, một vài chi tiết Á đông được cài vào mặt đứng như ba chữ nho Trung – Thiên – Địa trên chính giữa trán nhà hoặc chữ triện trên ô thoáng của cửa đi chính, đã cho thấy những pha trộn Âu – Á nhất định và sự cầu kì trong cách xây dựng của chủ nhân ngôi nhà. Hơn 80 năm, 4 thế hệ đã và đang sinh sống trong ngôi nhà này, chưa có một lần đại tu nào mà chỉ đảo ngói cho đỡ dột.

Ông Tiệp hiện vẫn còn giữ bản thiết kế của ngôi nhà do một kiến trúc sư người Pháp thiết kế.  Những buổi trò chuyện về ngôi nhà của mình, bản thiết kế vẫn được đưa ra để thế hệ con cháu ngày nay thêm cảm phục các bậc cha ông mình.

Đây là ngôi biệt thự duy nhất trong làng còn giữ được bản thiết kế gốc. Thiết kế khá chi tiết gồm có hình dáng tổng thể của ngôi nhà, mặt cắt và những hoa văn trang trí. Trên bản thiết kế còn có cả chữ kí của kiến trúc sư người Pháp.

 Bản thiết kế ngôi nhà ông Tiệp vẫn được lưu giữ

Trải qua gần trăm năm, những cánh cửa bằng gỗ lim vẫn tồn tại một cách vững chãi, những chắn song sắt vẫn còn nguyên vẹn…

Người làng Nha Xá vẫn ở biệt thự Tây và làm nghề dệt lụa. Những ngôi biệt thự cổ vẫn kiêu sa hòa lẫn vào khung cảnh của làng quê tạo nên một nét độc đáo cho ngôi làng này. Sự tàn phá của chiến tranh hay sự bào mòn của thời gian khiến cho những ngôi nhà cổ bắt đầu có dấu hiệu xuống cấp. Mỗi gia đình lại có những lí do riêng để bảo vệ ngôi nhà của mình. Còn với gia đình ông Tiệp thì việc giữ lại ngôi nhà là để làm tròn lời dặn dò của người đi trước…

Tiếng máy dệt vẫn vang lên khắp làng hòa vào nhịp sống của làng Nha Xá ngày nay. Những người được thừa kế cơ ngơi của ông bà xưa vẫn đang chống lại sự tàn phá của thời gian để không gian xưa không bị mất đi.

Một dinh thự ở Nha Xá đã được tu sửa lại

Khi đời sống khó khăn, khi chi phí để tu sửa những ngôi biệt thự cổ không hề nhỏ thì việc bảo tồn trở thành nỗi bất lực của những thế hệ con cháu đang sở hữu những ngôi nhà này.

Ngày nay những ngôi nhà tầng, nhà ngói đủ cả tại Nha Xá dần xuất hiện, những ngôi biệt thự dần bị thu hẹp như một khoảng kí ức còn sót lại. Và người dân thì vẫn cố gắng để giữ lại niềm tự hào về một ngôi làng phồn thịnh ngót 1 thế kỉ qua.

Ban biên tập Kênh VTC16