Hồ đắc Duy

Sáng ngày 18 tháng 4 năm 2001 tại điễm khai thác quặng titan số 3 trên bờ biễn xã Phú Diên, huyện Phú Vang , tỉnh Thừa Thiên - Huế, một nhóm công nhân của Xí nghiệp Titan II đã tình cờ phát hiện một công trình kiến trúc độc đáo bằng gạch nằm sâu dưới lòng cát , việc tiến hành khai quật chính thức được thực hiện vào tháng 9.2001, theo nhận định của các nhà chuyên môn đây là ngôi tháp Chàm cổ còn khá nguyên vẹn so với những công trình kiến trúc Chàm khác được tìm thấy trong khu vực Thừa Thiên Huế

Tháp được vùi sâu dưới lòng cát từ 5 – 7 m , thấp hơn mực nước biễn hiện tại là 3-4 m và chỉ cách mép nước biễn 120 m

Tháp được đặt tên là Mỹ Khánh do được tìm thấy ở thôn Mỹ Khánh , xã Phú Diên. Qua khai quật khảo cổ kiến trúc cổ Chàm bị vùi sâu trong lòng cátnày, tháp có hình đồ kiến trúc hình chữ nhật mặt bằng lớp dưới cùng dài 8,22m, rộng 7,12m. Phần cấu trúc xây dựng tháp bao gồm phần móng tháp, đế tháp, chân tháp, thân tháp, diềm mái tháp và lòng tháp. Nhận định bước đầu cho thấy tháp Mỹ Khánh thuộc dạng tháp Lùn trong nghệ thuật kiến trúc tháp Chàm. Ðây là nhóm tháp khởi đầu của kiến trúc tôn giáo Chàm khi chuyển sang xây dựng bằng chất liệu bền vững, và là một trong những kiến trúc tháp có niên đại sớm nhất trong lịch sử kiến trúc tháp Chàm hiện nay.

Tháp có 4 cửa , cửa chính quay mặt ra biễn , hướng đông là cửa đi ra vào đã bị sụp đổ một bên , 3 cửa còn lại là cửa giả , có kiểu dáng , kích thước giống nhau , cửa phía nam còn khá nguyên vẹn , phần trang trí ở chân tháp có dạng hình người được sắp xếp bằng nghững viên gạch nung xen kẻ ngang dọc phần bụng phình ra , phần trang trí vòm cửa khá hài hòa , cửa phía tây nứt ở vòm, cửa phía bắcthì nghiêng lệch ở chân đế. Trang trí đầu cột và góc mái với 10 lớp gạch nhô lần ra , dưới là phần cột được bo tròn , kết cấu có vẽ thô sơ nhưng không dấu được nét mềm mại trong cấu trúc. Trong lòng tháp người ta tìm thấy một Youni bằng đá hình vuống , ở giữa còn một cái gờ hình tròn là chân đế cho một Linga

Một hàng cọc gỗ được tìm thấy cách chân tháp khoảng 60 cm về phía đông bắc và có nhiếu dấu vết cho thấy ngưởi Chàm đã làm một hàng rào cản chắn sóng bảo vệ ngôi tháp khỏi sự xâm thực , bào mòn của sóng biễn. Tháp đã nứt và có chiều hướng lún nghiêng về phía bắc với những giá trị được nhận biết và tìm thấy, tháp Chàm Mỹ Khánh ở xã Phú Diên, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên - Huế, đã trở thành một phát hiện mới nhất về kiến trúc tháp Chàm Tuy nhiên, sau gần 3 năm kể từ ngày xuất lộ khỏi lòng đất, tháp Mỹ Khánh đang xuống cấp nghiêm trọng và có nguy cơ sụp đổ do nghiêng, lún... Trước sự xâm thực của nước mặn và môi trường, tháp Chăm Mỹ Khánh di tích văn hoá lịch sử cấp quốc gia, đã nghiêng hẳn về phía biển. Các cột gỗ chống đổ cong vênh, tường gạch bong tróc, mủn mục, có thể sập bất cứ lúc nào. Trước tình trạng đó, Dự án bảo tồn tháp Chàm Mỹ khánh do Phân viện Khoa học công nghệ xây dựng miền Trung thực hiện ban đầu có tổng kinh phí đầu tư trên 3,1 tỷ đồng. Dự kiến có thể sẽ được điều chỉnh, bổ sung với tổng kinh phí gần 5 tỷ đồng. Giải pháp bảo tồn được phân viện đặt ra là: gia cố nền móng chân tháp; gia cường kết cấu chống sụp đổ công trình; bảo quản vật liệu xây tháp, chống xuống cấp; tạo không gian môi trường thuận lợi cho bảo vệ, nghiên cứu và tham quan du lịch.

Từ khi khai quật đến nay, những người có thẩm quyền thật sự lúng túng không biết chọn phương án bảo tồn của các cơ quan chức năng đưa ra đã khiến cho di tích này đang xuống cấp nghiêm trọng, có nguy cơ sụp đổ hoàn toàn.

Kể từ khi tháp Mỹ Khánh được phát hiện, Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên - Huế đã tiến hành một số biện pháp bảo vệ tạm thời như: xây dựng nhà che mưa nắng, khoanh vùng bảo vệ bằng lưới thép B40, dựng 73 cột gỗ nhằm chống nghiêng đổ, xây dựng vùng đê bao để chống sự lấp vùi trở lại của cát đối với tháp và ngăn chặn nước xói mòn... Các biện pháp tình thế trên chỉ bảo vệ được tháp trong một thời gian ngắn mà thôi.

Khi sờ tay vào các viên gạch thấy chúng đang bị mủn ra thành dạng bột. Phần bệ thờ Yoni của tháp bên trong, các viên gạch bị bong tróc, rơi vãi rất nhiều. Anh Huỳnh Xuân Bòn, Phó chủ tịch UBND xã Phú Diên, cho biết, ý thức chưa tốt của nhiều người dân sống xung quanh vùng di tích cũng là nguyên nhân làm cho tháp có nguy cơ sụp đổ khi họ lấy đi các viên gạch xây tháp về nhà làm... vật kỷ niệm , một phóng viên báo Nông Thôn viêt : “ Ngày 18-8-2004, khi vào trong tháp chúng tôi đã phát hiện những viên gạch vỡ vụn (những mảnh vỡ còn tươi rói) rơi từ bệ Youni xuống nền tháp, hai bên tường tháp đã xuất hiện những dòng chữ ngoệch ngoạc viết bằng mảnh gạch vỡ. Chung quanh ngọn tháp những bao tải cát được chất để chống cát sụt cũng đã mục nát và rách, cát bên trên đã sụt dần xuống tháp. Điều khác nữa; tháp nằm sâu 5m dưới lòng đất, nhưng không có hệ thống thoát nước, chỉ cần một trận mưa lớn là ngôi tháp sẽ chìm trong một vũng nước lớn.

Trao đổi với chúng tôi, ông Đỗ Hữu Hà -Phó Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp Thừa Thiên-Huế lý giải: "Nếu trời mưa, nước sẽ thấm vào trong cát". Nhưng thực tế nếu mưa lớn thì nước không những không thấm ra ngoài mà nước chung quanh sẽ tràn vào trong tháp.

Ông Hà cũng thừa nhận rằng, do thiếu hiểu biết cũng như quan niệm lạc hậu, một số người dân ở địa phương đã lấy cắp những viên gạch ở tháp Mỹ Khánh để chữa bệnh làm cho tháp Mỹ Khánh vốn đã xuống cấp lại càng xuống cấp thêm

Sau khi tháp được công nhận là di tích văn hóa lịch sử cấp quốc gia, Phân viện Khoa học công nghệ xây dựng miền Trung được giao trách nhiệm tiến hành các phương án bảo vệ. Ban đầu, Phân viện dự định sẽ di dời tháp Mỹ Khánh lên một địa điểm cao hơn bằng cách nhờ “thần đèn” Nguyễn Cẩm Lũy để tránh sự xâm thực của nước mặn cũng như ảnh hưởng của thời tiết. Tuy nhiên, dự định trên đã không thực hiện được do tháp đang trong tình trạng nghiêng lún, nứt và mục mủn, chỉ cần những va động mạnh sẽ sập hoàn toàn.

Ông Lê Văn Quảng, Phó giám đốc Phân viện, cho biết, sau lần làm việc mới nhất giữa Bộ Văn hoá - Thông tin và lãnh đạo tỉnh, các bên đã thống nhất lựa chọn dự án bảo tồn tháp Mỹ Khánh do Phân viện xây dựng với tổng kính phí 3 tỷ đồng. Các giải pháp chủ yếu là gia cố nền móng chân tháp, gia cường kết cấu chống sụp đổ công trình, bơm vữa hỗn hợp chống lún móng, bảo quản vật liệu xây dựng tháp... Tuy nhiên, đến giờ phút này dự án mới trong giai đoạn thành lập, khả năng phải đến năm 2005, công tác bảo tồn di tích văn hóa lịch sử này mới chính thức khởi động ? !!

Mùa mưa bão ở Huế đang đến rất gần, công trình kiến trúc cổ đang trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng và khả năng sụp đổ hoàn toàn vào bất cứ lúc nào. Việc chống đỡ bằng các cột gỗ hiện nay chỉ là giải pháp tình thế, nếu không tiến hành các phương án bảo vệ kịp thời thì tháp Mỹ Khánh sẽ rất dễ trở thành... đống gạch vụn. Điều mà người dân băn khoăn là tháp Chàm Mỹ Khánh được “bảo quản” rất an toàn khi nằm sâu dưới lòng đất trong suốt 12 thế kỷ, nhưng từ khi xuất lộ chỉ trong 3 năm, nó đã đứng trước một “cái chết” rất gần.

Xin hãy cứu lấy một di sản của Huế và của nhân loại trước khí quá muộn

Hồ Đắc Duy