Tìm về miền đá cổ

Tìm về miền đá cổ

Thứ Năm, 13/11/2014 06:36 (GMT+7)

Doanh nhân Sài Gòn

Khu lăng mộ bằng đá trầm mặc của những bậc tước hầu, quận công trong các triều đại phong kiến xa xưa tại Bắc Giang có những bức tượng đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc Việt Nam. Mặc dù vậy, những công trình lịch sử giá trị này đang bị phủ bụi và sự thờ ơ.

Đọc E-paper

Cổng lăng
Lạnh lẽo theo thời gian

Dù được các nhà nghiên cứu văn hóa đánh giá là tiêu biểu cho nghệ thuật điêu khắc đá thời Lê ở Việt Nam nhưng hệ thống lăng đá tại Bắc Giang bấy lâu nay vẫn ít được biết đến.

Lăng Dinh Hương thuộc xã Đức Thắng (Hiệp Hòa) được đánh giá là một trong những công trình lăng mộ khá đồ sộ và tiêu biểu tại Bắc Giang. Lăng xây dựng năm 1727 dưới triều vua Lê Dụ Tông. Người an nghỉ tại nơi này là Quận công La Quý Hầu (La Đoan Trực), một võ quan thủy binh có nhiều công lao với triều đình, hai lần được nhà vua cử đi sứ phương Bắc. Đến năm 1749 ông qua đời, thọ 61 tuổi, được vua phong phúc thần "Trung Cẩn Đại vương".

Khu lăng đá này được ông xây dựng cho bản thân từ khi còn sống, toàn bộ vật liệu bằng đá xanh, do các hiệp thợ vùng Kinh Bắc đục chạm với những hình thù, họa tiết cầu kỳ.

Điểm nổi bật, độc đáo của lăng Dinh Hương là các bức tượng đồ sộ, to hơn hẳn ở các lăng mộ khác, được chạm khắc tinh tế, có hồn. Với những giá trị độc đáo về lịch sử, văn hóa, kiến trúc, khu lăng mộ này được Nhà nước xếp hạng Di tích cấp quốc gia vào năm 1965.

Lăng Đinh Hương
Lăng nằm trong một khu vườn vải thiều, cỏ dại mọc um tùm, trâu bò vào quấy phá, đến nơi này ai nấy đều có cảm giác thâm u, lạnh lẽo khi không một người trôm nom. Tìm hiểu được biết, hậu duệ của quận công, do kinh tế khó khăn nên cũng đành ngậm ngùi để lăng mộ trong cảnh hương tàn khói lạnh.

Không chỉ lăng Dinh Hương, một số lăng khác tại Bắc Giang cũng trong tình trạng như vậy, thậm chí có lăng ít được quan tâm nên xuống cấp nghiêm trọng, cỏ mọc um tùm, như lăng Nội Dinh, họ Bùi...

Xây dựng năm 1697, đời vua Lê Hy Tông, lăng họ Ngọ (xã Thái Sơn, Hiệp Hòa) lưu giữ di hài Phương quận công Ngọ Công Quế. Theo các tư liệu lịch sử, Ngọ Công Quế là bậc văn võ song toàn, tư cách khoan hòa độ lượng, tận tâm phụng sự việc nước, hết lòng quan tâm giúp đỡ quê hương.

Lăng được xây bằng đá muối và đá ong lấy ở núi IA cách đó khoảng 1,5km, do chính Ngọ Công Quế thuê thợ đục đá giỏi nhất vùng về làm. Trên khu đất trước phần mộ là hai dãy tượng chầu đăng đối: hai con voi phục, hai cặp người dắt ngựa, hai con sấu bằng đá xanh.

Phía sau hương án là cổng vào phần mộ có tường đá bao quanh cao 1,9m, cạnh hương án là hai con nghê ngẩng cao đầu ngồi chầu, trên nền cổng phần mộ chạm hai người đứng hầu.

Ông Ngọ Văn Tuyến, hậu duệ đời thứ 14 đang được giao trông giữ lăng, cho biết: "Đây là di tích kiến trúc nghệ thuật được xếp hạng cấp quốc gia từ năm 1964, hiện dòng họ đang quản lý, từ ngày tôi ra đây trông coi di tích đã có nhiều đoàn khách, trong đó cả khách nước ngoài đến từ Anh, Trung Quốc, Pháp, Tây Ban Nha... về tham quan, nghiên cứu. Thế nhưng khách đến rồi lại đi, địa phương chưa có chính sách hỗ trợ, khuyến khích người dân chúng tôi làm du lịch".

Giữ cho muôn đời

Theo Tiến sĩ sử học Nguyễn Huy Hạnh, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long- Hà Nội (nguyên Phó giám đốc Bảo tàng tỉnh Bắc Giang), vào khoảng thế kỷ XVII-XVIII, Kinh Bắc vốn là vùng đất có nhiều làng nghề, trong đó có cả những phường thợ đá.

Lại thêm đây cũng là vùng đất có truyền thống khoa cử lâu đời, bởi vậy số lượng quan lại cao cấp (những người thuộc cấp bậc công tước, hầu tước trong cung vua, phủ chúa mới được phép xây dựng lăng) trong chính quyền Lê - Trịnh khá đông. Khi già, họ thường về quê chọn đất xây mộ.

Tượng voi
Những lăng đá ở Bắc Giang đã được hình thành như là hệ quả của diễn trình lịch sử đó. Theo thống kê, tỉnh Bắc Giang hiện có 46 lăng đá cổ, trong đó phần lớn tập trung tại huyện Hiệp Hòa với 26 lăng, huyện Việt Yên 11 lăng, huyện Tân Yên 5 lăng.

Những lăng đá có giá trị nghệ thuật cao như: Lăng Bầu, lăng Dinh Hương, lăng họ Ngọ, lăng Nội Dinh, lăng họ Bùi, lăng họ Hà, lăng Ngọ Khổng... Đây là nơi có mật độ lăng đá dày và quy mô lớn nhất nước.

Ở các lăng, những tượng bằng chất liệu đá xanh bề thế hình người, voi, ngựa, sấu, nghê, chó... được đục đẽo, chạm trổ tinh xảo, bày đặt nghiêm trang theo cách đăng đối, khiến chúng tôi không khỏi ngỡ ngàng như lạc bước vào cõi đá của thế giới người xưa.

Huyện Hiệp Hòa còn một hệ thống các lăng tẩm bằng đá có tuổi hàng trăm năm nằm rải rác ở nhiều nơi, với hàng nghìn hiện vật bằng đá được tạo tác công phu, thẩm mỹ, tới nay vẫn còn nhiều bí ẩn chưa được giải mã. Hầu hết các công trình lăng đá được xây dựng từ thế kỷ XVII - XVIII dưới thời Lê Trung hưng.

Nét độc đáo nhất ở các khu lăng mộ là những nhóm tượng với nhiều cách thể hiện phong phú, chỉ riêng tượng voi cũng có nhiều tư thế: ngồi, đứng, quỳ, phục, vòi cuộn, tượng ngựa được tạc với đầy đủ yên cương, lục lạc, ngò hoa, vải phủ, khăn thêu, các tượng nghê và sấu được miêu tả rất có hồn.

Kiểu kiến trúc điển hình là phía ngoài lăng được xây tường bao quanh bằng đá ong, trong có bia đá, xung quanh là tượng quan hầu võ tướng, phía trước có hồ nước tụ thủy, cây cối thâm u, thường có mộ táng hợp chất kèm theo. Nhưng giá trị độc đáo nhất của khu lăng đá là nghệ thuật tạc tượng đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật điêu khắc Việt Nam.

Trong hệ thống các lăng mộ bằng đá tại Bắc Giang thì lăng Đĩnh quận công Ngô Công Mỹ, xã Thái Sơn được xây dựng sớm nhất, năm Thịnh Đức thứ 3 (1655). Đặc biệt đa phần thuộc kiểu mộ ướp xác theo hình thức "trong quan, ngoài quách", có thể giữ cho thi thể người chết còn khá nguyên vẹn trong một thời gian dài.

Theo đó, thi hài được ngâm vào dầu thông và mặc rất nhiều quần áo đẹp có thêu hình rồng phượng rồi đặt trong một cỗ quan tài bằng gỗ thông, loại gỗ có hương thơm, rồi bỏ nhiều chè búp, hoa hòe, giúp cho xác ướp được khô ráo...

Cùng đó là những tiêu biểu cho nghệ thuật xây dựng và điêu khắc lăng mộ đã phát triển đến đỉnh cao thời nhà Lê và giữ vị trí quan trọng trong nền kiến trúc - điêu khắc lăng tẩm của Việt Nam.

Tuy nhiên cũng theo TS. Nguyễn Huy Hạnh, có thời kỳ những lăng đá này bị kẻ trộm đào bới để tìm cổ vật và các đồ tùy táng, làm hư hỏng, xâm hại lớn tới di tích. Do vậy việc quan tâm bảo vệ, phục hồi di tích nhằm phát huy giá trị và thu hút khách du lịch là rất cần thiết.

Ông Tạ Việt Hùng, Phó chủ tịch UBND huyện Hiệp Hòa, cho biết: "Hiện du khách chủ yếu là đến các lăng mộ nghiên cứu trong ngày. Trong kế hoạch từ nay đến năm 2016, địa phương sẽ lập quy hoạch phát triển du lịch làm căn cứ phân định quỹ đất dành cho du lịch, từ đó xây dựng các công trình phục vụ du lịch".

> Đời ghe lu
> Đại Bái: Ngôi làng của bóng đêm
Săn mật giữa rừng Pù Huống

KIM SA
Ý kiến phản hồi
Tin cùng chủ đề