Nguyễn Kim

Đối với các định nghĩa khác, xem Nguyễn Kim (định hướng).

Nguyễn Kim (chữ Hán: 阮淦; 1468-1545) ở Thanh Hóa là một danh tướng Việt Nam thời nhà Lê sơ và là người đặt nền móng cho sự thành lập nhà Lê trung hưng

Sách Đại Việt Sử ký Toàn thư quyển XV ghi: ông là con An Hòa hầu Nguyễn Hoằng Dụ (có sử chép là Nguyễn Lựu), cháu nội Nghĩa Huân Vương Nguyễn Văn Lang thời vua Lê Chiêu Tông. Tuy nhiên gần đây, các nhà nghiên cứu tham khảo phả hệ họ Nguyễn Gia Miêu cho rằng Nguyễn Kim và Nguyễn Hoằng Dụ chỉ là anh em họ. Người sinh ra Nguyễn Kim là Nguyễn Văn Lưu, anh Nguyễn Văn Lang và bác Nguyễn Hoằng Dụ (xem chi tiết bài: chúa Nguyễn).

Cuộc đời và sự nghiệp

Cuối đời nhà Lê sơ, Nguyễn Kim được phong tước An Thành Hầu. Khi nhà Hậu Lê bị nhà Mạc tiếm ngôi, năm 1527, con cháu nhà Lê chạy trốn. Lúc bấy giờ, hầu hết các cựu thần nhà Lê ngả về họ Mạc hoặc bỏ đi nơi khác, chỉ có Nguyễn Kim là lo chiêu tập hào kiệt bốn phương lánh lên vùng đất Thanh Hoá giáp Lào, được vua Lào là Sạ Đẩu thỏa thuận cho mượn đất Sầm Châu lập bản doanh phò Lê diệt Mạc.

Năm 1520, Nguyễn Kim đem quân ra Thanh Hoa (tên tỉnh Thanh Hóa xưa). Mạc Đăng Doanh sai tướng là Ngọc Trục (không rõ họ) chống cự, giao chiến ở huyện Lôi Dương (nay là Thọ Xuân, Thanh Hóa), Ngọc Trục thua chạy.

Năm 1531, Nguyễn Kim đánh phá được tướng Mạc là Nguyễn Kính ở huyện Đông Sơn (Thanh Hóa), chém được hơn một nghìn đầu. Khi tiến đến đò Điềm Thủy huyện Gia Viễn (Ninh Bình), lại giao chiến với tướng Mạc là Lê Bá Ly, gặp trời mưa lớn nhiều chiến thuyền tiếp nhau tiến đến buộc Nguyễn Kim phải rút quân về sách Sầm Hạ ở Ai Lao.

Năm 1533, Nguyễn Kim đã tìm được con vua Lê Chiêu Tông là Lê Duy Ninh ở Thanh Hóa và đưa sang Sầm Châu tôn lên ngôi vua là Lê Trang Tông (1533-1548).

Năm 1540, Nguyễn Kim tiến binh về nước, đóng giữ ở Nghệ An, hào kiệt theo rất nhiều. Năm 1542, Nguyễn Kim cho đánh chiếm từng bước các huyện ở Thanh Hóa.

Năm 1543, Nguyễn Kim rước vua Lê tiến binh ra Tây Đô để đánh Mạc Chính Trung (con thứ 2 của Mạc Đăng Doanh) và sau đó xây dựng hành điện ở xã Vạn Lại, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hoá. Nguyễn Kim được vua Lê phong làm Thái sư, Hưng Quốc công, nắm giữ tất cả binh quyền.

Năm 1545, Nguyễn Kim bị một hàng tướng họ Mạc là Dương Chấp Nhất đầu độc chết. Dương Chấp Nhất mời ông ăn dưa có độc rồi bỏ trốn. Khi đó ông 77 tuổi. Vua Lê Trang Tông truy tặng cho ông tước Chiêu Huân Tĩnh Vương.

Ông có hai con trai đều là tướng giỏi được phong chức Quận công: Nguyễn Uông (bị Trịnh Kiểm giết) và Nguyễn Hoàng. Sau Nguyễn Hoàng trở thành người mở đầu cho sự nghiệp của các chúa Nguyễn ở miền nam Việt Nam.

Người con gái lớn nhất của ông là Nguyễn Thị Ngọc Bảo lấy chúa Trịnh Kiểm.

Nguyễn Kim được các vua nhà Nguyễn sau này truy tôn miếu hiệu là Triệu Tổ, thụy hiệu là Di Mưu Thùy Dụ Khâm Cung Huệ Triết Hiển Hựu Hoành Hưu Tế Thế Khải Vận Nhân Thánh Tĩnh hoàng đế.

Xem thêm

• Chúa Nguyễn
• Nam Bắc triều
• Nhà Hậu Lê

Tham khảo

• Đại Việt Sử ký Toàn thư
• Đại Việt thông sử
• Khâm định Việt sử Thông giám cương mục
• Phan Duy Kha, Lã Duy Lan, Đinh Công Vĩ (2003), Nhìn lại lịch sử, NXB Văn hóa thông tin