Các thành tố cấu thành ngôi chùa Việt truyền thống Thông thường, ta có thể gặp trình tự các công trình đi từ ngoài vào trong chùa gồm: cổng chùa (tam quan), tầng trên của tam quan có thể sử dụng làm gác chuông. Sân chùa (đối với chùa thành phố) thường đặt các chậu cảnh, hòn non bộ làm tăng thêm cảnh sắc thiên nhiên cho ngôi chùa... Còn kiến trúc cụm trung tâm còn gọi là Tam bảo thì thường gồm Tiền đường hay chùa Hộ, Thiêu hương và Thượng điện hay chùa Phật. Cuối cùng là lớp nhà tăng, nhà thờ tổ. Ngoài ra còn có các công trình khác như nhà bia, gác chuông, gác khánh, nhà sắp lễ, nhà lưu niệm, thuỷ đình... Chùa có thể có tháp hoặc không, nếu là tháp thờ Phật thì thường đặt trước chính điện trên trục thần đạo, nếu là tháp mộ thì đặt tại vườn chùa.
Ðối với các dạng chùa núi, các thành tố cấu thành một khuôn viên chùa điển hình thường được xây dựng dựa theo thế đất mà có các thay đổi cho phù hợp.
Hình minh họa: trùng tu chùa Long Đọi, Nam Định, by Viện Nghiên cứu kiến trúc
Các thành tố kiến trúc cơ bản trong ngôi chùa Tam quanTam quan đặt ở ngoài công trình, là cửa chính đi vào khuôn viên công trình.
ý nghĩa thông thường nhất của tam quan là tam quan biểu thị ba cách nhìn của đạo Phật về thế gian, đó là giả quan, trung quan và không quan. Tam quan được xây dựng nhằm mục đích phân cách không gian thuộc thế giới tâm linh với không gian đời thường.
H1.Tam quan chùa Hưng Ký (quận Hai Bà - Hà Nội)
Khu trung tâmNằm ở trung tâm khu đất, bố cục thường đăng đối cân xứng. Là nơi tập trung toàn bộ tinh hoa của nghệ thuật và sáng tạo kiến trúc của con người
Ðây là công trình chính, là nơi để các tượng thờ Phật, còn gọi là Tam Bảo.
H2. Tam bảo chùa Ðồng Quang (Ðống Ða - Hà Nội)
Gác chuông, gác trống, gác khánhThường làm thành một dạng lầu riêng biệt, vị trí có thể đặt trước hoặc sau khu trung tâm.
Công dụng chính của gác chuông là để mỗi khi nhà chùa thỉnh chuông thì âm thanh sẽ vang xa hơn trên một không gian rộng hơn, để tiếng chuông thay cho những giáo lý sẽ đến được với con người nhanh hơn.
H3. Gác chuông chùa Ðại Bi (Hà Tây)
Nhà tổNhà tổ thường được bố trí phía sau khu trung tâm và thường có mặt bằng hình chữ nhất.
Trong nhà tổ thường có ban thờ của các vị sư trụ trì có nhiều công lao với chùa
H4. Nhà Tổ chùa Kim Sơn (Ba Ðình - Hà Nội)
Nhà tăng phòngNhà tăng thường giáp với nhà tổ.
Là nơi để các vị tăng ni trú ngụ.
H5. Nhà ở Ni tại chùa Hưng Ký (Hai Bà - Hà Nội)
Tháp chùaCác khu tháp mộ thường được đặt ở sau cùng khu đất xây dựng công trình.
Các dạng tháp thời Lê đến nay hầu hết có chức năng là mộ sư.
H6. Vườn tháp mộ chùa Quảng Bá (Tây Hồ - Hà Nội)
Thuỷ đình, phương đìnhThuỷ đình ở chùa Nành, chùa Thầy, nơi có hồ nước trước mặt chùa. Phương đình thường thấy ở Yên Tử, chùa Hương, chùa Vô Vi...
Thuỷ đình để biểu diễn múa rối nước. Phương đình là dạng chòi hóng mát.
H7. Thuỷ đình ở chùa Nành (Gia Lâm - Hà Nội)
Nguồn hình
H 1,2,4,5,6,7 : TLC
H3 : Những ngôi chùa nổi tiếng VN _VVT