(Trích
đăng từ Nguyệt San Con Ong Việt số 105, tháng
7, 2009)
CÂU
CHUYỆN VỀ
ĐƯỜNG XE LỬA
ĐÀLẠT
Vũ Lâm - Viết
cho Đặc San ĐàLạt 2009 - Hội Cựu SVSQ - Trường
Vơ Bị Quốc Gia VN - San Diego phát hành
Tôi sinh ra ở
miền Bắc Việt
Tuổi ngoài 60, tuổi già, hiện tại và
tương lai là con đường bằng phẳng! Nên người ta thường ngoái cổ lại
nh́n về quá 
khứ, sống với quá khứ.
Như con ḅ buổi chiều về nằm nhai lại
mớ cỏ nuốt vội vàng lúc ban ngày. H́nh ảnh và
hương vị của Đà Lạt vẫn c̣n
đậm nét trong tôi, nên những buổi chiều
buồn, những ngày mưa băo, tôi vẫn thường
ngồi lặng lẽ một ḿnh bên cửa sổ, trong
một góc của căn pḥng, trầm ngâm, mơ màng nhớ
về những ngày tháng ở Đà Lạt. Đà Lạt những
buổi sáng sương phủ trắng dưới thung
lũng. Đà Lạt buổi chiều,
buổi tối mù sương. Đà
Lạt mây mù phủ trên rừng thông, đồi núi, mờ
mịt đỉnh Lang Biang. Đà Lạt những ngày
mưa băo lê thê, giá lạnh, ẩm ướt! Đà Lạt và người t́nh, Đà Lạt và
nỗi buồn gậm nhấm hồn tôi suốt một
đời. Tôi nhớ con dốc từ khu chợ Ḥa
B́nh dẫn xuống Hồ Xuân Hương, nhớ con
đường ven hồ và đồi Cù, xa xa phía cuối
hồ, ngọn tháp nhọn trường Lycée Yersin
vươn cao in trên nền trời. Tôi
nhớ bước chân lững thững trên những
bậc 
Nên, một phần của
lư do tại sao sau ngày xong tú tài phần hai, tôi không chọn
làm giáo sư, luật sư, kỹ sư, bác sĩ, tôi
cũng không chọn quân trường Hải Quân, Không Quân mà
chọn trường Vơ Bị Đà Lạt, nơi mà khi
bước chân vào đă mường tượng
đến một tương lai vô định, may rủi,
chưa biết sẽ về đâu, một là xanh cỏ hai
là đỏ ngực!.
Hôm
nay, nh́n những tấm ảnh “Đà Lạt ngày nay”,
đọc hàng trăm những bài viết về Đà
Lạt, trên những trang Web, trên sách báo, tôi thấy nặng
trĩu buồn, buồn bởi v́ tôi thấy tôi mất mát
quá nhiều, tôi mất một phần của đời
tôi, mất Đà Lạt mất t́nh yêu!!!
Đà Lạt ngày xưa có nét đẹp thiên nhiên, trong
lành, thác nước, hồ nước trong xanh, im vắng
bên rừng thông, đồi núi ngút ngàn, Đà Lạt ngày nay,
Đà Lạt nhân tạo, xanh xanh đỏ đỏ
với những kiến trúc rẻ tiền của đám
lănh đạo có tŕnh độ thấp kém, vô học, trong
chế độ cộng sản. Kiểu kiến tạo
giả dối, tiểu công nghệ, ăn xổi ở th́,
chỉ mong mau tay móc túi du khách, kiểu
xin tiền lẻ, moi bạc cắc. Đà Lạt ngày
xưa như người con gái đẹp thơ ngây,
hồn nhiên, mộc mạc không son phấn, Đà Lạt ngày
nay như cô gái ăn sương, đứng chờ khách
trong đêm tối, ḷe loẹt phấn
son!
Để nhớ thương Đà Lạt của
những ngày xa xưa, tôi phỏng dịch tặng các
bạn một đoạn trong “Tracing the forgotten path to the
lost Shangri-La” nói về lịch sử con đường “Xe
Lửa Răng Cưa Lâm Viên” chạy từ Phan Rang lên
Đà Lạt, nay không c̣n nữa. Và, nói về cái ngu xuẩn của những người lănh
đạo Cộng Sản Việt
Đa số người ta biết đến Đà
Lạt có một nhà ga xe lửa Đà Lạt đẹp vào
bậc nhất Đông Nam Á, đặc sắc với
kiến trúc 
và xây cất theo kiểu Art-Deco, một kiểu
kiến trúc được ưa chuộng và thịnh hành
ở Âu Châu và cả thế giới vào đầu thế
kỷ thứ 20 từ 1925 đến 1939. Nhưng không
mấy ai chú ư đến một điều, đường
xe lửa lên Đà Lạt là một
đường xe lửa răng cưa (cog railroad),
độc đáo và hiếm có trên thế giới. Bạn
sẽ ngạc nhiên và kỳ thú khi nói đến
đường xe lửa răng cưa!
Đúng vậy, hệ thống đường rầy xe
lửa loại này có thêm một đường rầy
ở chính giữa có răng móc như lưỡi cưa,
ăn khớp với bánh xe của đầu tầu kéo
cũng có răng, được chế tạo đặc
biệt không có ở các đầu tàu xe lửa loại
thường, để kéo đoàn tàu lên dốc và
để giữ cho đoàn tàu không bị tuột nhanh khi
xuống dốc. Chúng ta hăy khảo sát qua để biết
công tŕnh khó khăn và làm thế nào để người
Pháp đă thiết lập được hệ thống
đường xe lửa lên Đà
Lạt vào đầu thế kỷ thứ 20.
Năm 1903, người Pháp bắt đầu kiến tạo đường xe lửa nối liền thành phố Đà Lạt mát mẻ trên cao nguyên và thành phố Phan Rang nóng nực nằm ven duyên hải với mục đích tạo điều kiện giao thông thuận tiện cho các kiều dân Pháp lên sinh sống, làm việc hoặc nghỉ ngơi trên thành phố Đà Lạt có khí hậu ôn ḥa, mát mẻ quanh năm. Đoạn đường xe lửa Đà Lạt-Tháp Chàm chỉ có 84 cây số. 41 cây số từ Tháp Chàm đến Sông Pha (Krong Pha) được hoàn tất và xử dụng từ năm 1919 c̣n 43 cây số từ Sông Pha lên Đà Lạt phải măi đến năm 1932, 13 năm sau mới hoàn tất và xử dụng được, 43 cây số cuối cùng này là núi đồi dốc, 3 nơi phải làm hệ thống đường rày có móc răng cưa và 5 chỗ phải làm đường hầm xuyên qua núi. Tổng cộng công tŕnh kiến tạo là 30 năm để hoàn tất 84 cây số đường xe lửa Phan Rang-Đà Lạt.
Tiến tŕnh kiến tạo đường xe lửa Tháp Chàm-Đà Lạt:
Khởi đầu từ 1893
đến 1913:
- Từ Tháp Chàm
(Tourcham) đến Tân Kỳ, 41 Km, hoàn tất và xử
dụng năm 1913.
- 1919 hoàn tất từ Tân Mỹ
đến Sông Pha (Krongpha)
- 1928 - - -
từ Sông Pha đến Eo Gió (
- 1929 - - -
từ Eo Gió đến Đơn
Dương (Dran)
- 1930 -
từ
Đơn Dương đến Trạm Hành
(Arbre Broye)
- 1933 - - - - từ Trạm Hành
đến Đà Lạt
tổng cộng 84 Km
từ Tháp Chàm (tourcham) đến Đà Lạt.
Năm 1932, hai
kiến trúc sư người Pháp, ông Moncet và
Reveron thiết lập đồ án nhà ga xe lửa Đà
Lạt và thuê một công ty Việt Nam để xây cất
cách Hồ Xuân Hương khoảng 2 Km. Nhà ga
được thiết kế đặc biệt theo
kiểu Tây phương cộng thêm một vài điểm
đặc thù của vùng cao nguyên, pḥng hành khách chính giữa
mái cao và dốc. Nhà ga được chia làm ba
gian nhà, mỗi gian đều rộng lớn với
những cửa kính mầu và trần h́nh ṿm cung.
Sau
khi đường Hỏa Xa Lâm Viên với đường
xe lửa có răng cưa (Cog railway) hoàn
tất. Công ty Hỏa Xa “Chemin De Fer” (CFI) của Pháp nhập
cảng đầu máy xe lửa chạy
được trên đường xe lửa răng cưa
vào Việt
- Đợt
đầu 7 đầu máy. 5 đầu tầu kiểu HG 4/4
của công ty Thụy sĩ SLM Winterthurand (Schweizerische
Lokomotiv- und Maschinenfabrik Esslingen) và 2 đầu tầu
cũng kiểu HG 4/4 do Công Ty
của Đức (German MFE - Maschinenfabrik Esslingen) sản
xuất.
- Đợt hai, giữa năm 1930 -
1947 công ty CFI mua được 6 đầu máy cũ (used
locomotives) của công ty Swiss FO (Furka-Oberwald), 2 loại HG 4/4
(serial number CFI 40-308 và 40-309) năm 1930 và 4 kiểu HG 3/4
(serial number CFI 31-201 đến 31-204 ) năm 1947.
Trong thời gian Nhật chiếm đóng Đông
Dương, công ty CFI bị lấy mất 3 đầu
tầu HG 4/4 không giấy tờ. Số
đầu máy c̣n lại sau này khi người Pháp rút lui
khỏi Việt
Với kỹ thuật cổ xưa, đầu máy kéo
chạy bằng hơi nước, nấu bằng than, có
công xuất từ 600 đến 820 Mă Lực (CV - Chevaux
Vapeur). V́ Việt Cộng liên tiếp phá hoại và
đặt ḿn nên cố gắng lắm hỏa xa Việt
Nam mới duy tŕ được những chuyến xe
lửa chạy trên tuyến đường Đà
Lạt-Phan Rang cho đến năm 1968, sau đó đành
phải ngưng hoạt động.
Phải mất đến một khoảng thời
gian dài 30 năm, với nỗ lực cố gắng
lớn lao của người Pháp trong
thời kỳ Đông Dương mới kiến tạo
được một tuyến đường xe lửa
có răng cưa kỳ diệu này (extraordinary cog railway).
Chỉ một năm sau ngày cộng sản chiếm
miền
“Đà Lạt được
tạo dựng năm 1907 . . . .
Nhà ga Sông Pha và cây
cầu sắt đen gần đó là dấu vết, tàn tích
sự hiện diện của người Pháp tại
Việt
Người Pháp dự định kiến tạo
một đường hỏa xa từ Đà Lạt
đến thành phố duyên hải Phan Rang. Con
đường xe lửa 
này phải
vượt qua những giải núi, những đèo
đẹp nhất ở Việt
Mặc dù, vẫn c̣n có thể t́m
thấy bên cạnh đường ..... rất nhiều dấu tích về con
đường sắt ấy.
(nguồn Thanhnien
Online - March 31,2008).
Và
Việt Cộng đổ tội cho Đế Quốc
Mỹ đă phá hoại con đường xe
lửa răng cưa Đà Lạt trong chiến tranh:
“ ... Ngay sau khi nhà ga xe lửa Đà
Lạt được xử dụng năm 1936, những
chuyến xe lửa với đầu máy kéo mới toanh
của Nhật chuyên chở hành khách và hàng hóa chạy trên ba
tuyến đường: Tháp Chàm - Đà Lạt, Nha Trang -
Tháp Chàm - Đà Lạt, và Saigon (nay là thành phố Hồ Chí
Minh) - Tháp Chàm - Đà Lạt. Nhà ga Đà Lạt có ba
đầu máy xe lửa chạy bằng hơi nước
được đốt bằng củi, đun sôi 12
thước khối nước, hơi nước tạo
sức kéo lên đến 700 tấn. V́ bị Mỹ ném bom,
nên những chuyến xe lửa chuyên
chở hành khách này chỉ kéo dài được đến
năm 1972 sau đó hoàn toàn chấm dứt. Khoảng 20
năm về trước, hai trong ba đầu máy kéo
loại chạy trên đường răng cưa này
được bán ra ngoại quốc, người ta
thấy được trưng bày tại bảo tàng
viện ở Ḥa Lan”.
Trên
thực tế, những đầu máy xe
lửa này được sửa chữa, tân trang và mới
đây đă được xử dụng, hoạt
động trên dường xe lửa răng cưa Furko
của Thụy Sĩ.
(nguồn: Vienam
Economic News Online) - Ghi chú: Web-page này đă bị xóa bỏ và
tất cả dữ kiện viết trong bài đều hoàn
toàn sai sự thật.
Sau
khi Việt Cộng chiếm được miền Nam
năm 1975, một điều đáng chú ư là, chính quyền
Hà Nội khi phát triển đường xe lửa
Thống Nhất Saigon-Hanoi, v́ thiếu hụt
đường rầy, họ đă ngu xuẩn quyết
định tháo gỡ đường rầy đoạn
đường Song Pha- Đà Lạt, tưởng rằng
có thể giải quyết được việc thiếu
hụt đường rầy để hoàn thành
đường xe lửa Thống Nhất. Đây không
phải chỉ là một sai lầm lớn mà là một
sự ngu si đần độn của Cộng Sản
Việt Nam. Bởi v́, đường rầy xe 
lửa
của đoạn đường Sông Pha Đà Lạt là
loại đường rầy được đặt
chế tạo riêng cho đường xe lửa răng
cưa với một kỹ thuật sáng chế đặc
biệt dùng cho địa thế dốc, có thể chịu
được lực ép, sức kéo lớn khủng
khiếp khi leo dốc trong một khoảng thời gian dài
và trục của đường rầy phải chế
tạo toàn bằng loại thép tốt, rất cứng. Ngay
cả đến những con ốc và “bu-loong” cũng
đặc biệt, khác với loại đường xe lửa thường. Dĩ nhiên những
đường rầy này không ăn khớp với
loại đường rầy cho xe
lửa chạy ở nơi bằng phẳng. Quá là ngu đần! Cuối cùng
những đoạn đường sắt này thành sắt
phế thải, quan chức Việt Cộng cưa vụn
ra bán rẻ lấy tiền. Đúng là một thảm
kịch của lịch sử hỏa xa Đông
Dương! Nếu đường xe lửa này không
bị tháo gỡ, th́ ngày nay đă có thể dễ dàng
sửa chữa, tân trang để có những chuyến xe
lửa du lịch thú vị từ vùng duyên hải Nha Trang,
Ninh Chu, Mũi Né lên Đà Lạt . . . . .
Đường Xe lửa Sông Pha – Đà Lạt
cũng tạo thêm nét đẹp cho phong cảnh vùng Đông
Nam Á Châu, đặc biệt với loại đầu máy
xe lửa cổ điển chạy bằng hơi
nước, kéo những toa tàu dài chở hành khách, ngoằn
ngèo như con rắn không lồ, chạy ven theo vách núi,
lượn theo những sườn núi toàn là thông mọc
thẳng đứng. Khi đoàn tàu leo lên đèo Ngoạn
Mục (Bellevue pass), hành khách sẽ có cảm giác kỳ
diệu với cảnh trí một bên là triền núi xanh,
một bên là khoảng không gian mênh mông, bất tận,
trải dài đến chân trời mờ mờ phía xa là
bờ biển Thái B́nh Dương. Phong cảnh thay
đổi ngoạn mục theo từng địa thế
cho đến khi con tầu lên đến đỉnh, vùng
cao nguyên Lâm Viên mù sương, mát dịu và bắt
đầu thấy thoang thoảng mùi thơm của
rừng thông, của nhựa thông ḥa lẫn với mùi
gỗ cháy mang theo từ những cột khói tầu
phụt ra đen ng̣m. Một cảnh trí thiên
nhiên tuyệt vời khó quên.
Ngày
nay, không c̣n cách nào để tái tạo lại
đường xe lửa răng cưa
Sông Pha–Đà Lạt này nữa! Nhất là
với sự suy sụp của chế độ cộng sản. Một khi đă phá hủy th́ chẳng c̣n hy vọng ǵ
tạo dựng lại được nữa! Người
Pháp đă tốn 30 năm để kiến tạo 84 cây
số đường xe lửa Tháp Chàm–Đà Lạt, nhưng Việt Cộng trong thời b́nh sau năm 1975, chỉ tốn vài
năm để “dọn sạch” dấu vết của con
đường xe lửa tuyệt đẹp này, ngay
cả “dọn sạch” cây cầu sắt lịch sử
ở Đơn Dương (Dran) năm 2004 để
lấy sắt vụn !!
