| Nguồn gốc, kiến trúc và chức năng của ngôi đình thời Mạc. |
|
chia sẻ bài viết
Đình làng từng có vai trò quan trọng trong đời sống tôn giáo và văn hóa của cộng đồng làng xã người Việt. trong khi hầu hết mọi công trình xây dựng có liên quan tới hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng đều có nguồn gốc từ nước ngoài, nhất là từ Trung Quốc, thì đình làng dường như là sản phẩm khá đặc sắc của người Việt. Tuy vậy vấn đề nguồn gốc chức năng của nó trong buổi đầu xuất hiện như thế nào hiện vẫn còn là câu hỏi cần thảo luận. Ngày nay chúng ta biết được kiến trúc và dấu tích của một số ngôi đình có niên đại Mạc, có thể coi là những di tích về đình làng sớm nhất. Vì vậy việc hiểu biết về sự xuất hiện ngôi đình ở thời Mạc là vấn đề hết sức cần thiết, mà từ đó góp phần làm sáng rõ những vấn đề nêu trên.
A.Nguồn gốc, kiến trúc và chức năng của ngôi đình thời Mạc. Trong khi từ thế kỉ XVII trở đi, đình làng dường như phổ biến ở mọi làng quê miền Bắc Việt Nam được phản ánh qua rất nhiều nguồn tư liệu, thì trước đó hầu như mọi tư liệu liên quan đến ngôi đình đều rất hiếm. Vì lẽ đó, thiết nghĩ cũng nên hệ thống lại những tư liệu về ngôi đình thời Mạc qua tư liệu văn bia và tư liệu điền dã mà chúng ta hiện có. 1-Di tích và văn bản. Chúng ta biết được 6 ngôi đình hiện còn có niên đại Mạc và 8 ngôi đình khác được ghi chép trong văn bia cùng thời kì này, đó là: -Đình Thụy Phiêu, xã Thụy An (Ba Vì, Hà Nội) mới được Nguyễn Hồng Kiên phát hiện niên đại “tu lí” của ngôi đình này là năm Đại Chính thứ 2 (1531). -Đình Lỗ Hạnh (Hiệp Hòa, Bắc Giang) bao gồm một tòa nhà 3 gian 2 chái, được dựng vào “ngày 7 tháng 6 năm Bính Tí, niên hiệu Sùng Khang thứ 11 (1576)” . Sau đó đình được sửa chữa, tu bổ vào các năm 1694, 1850, và cuối cùng được xây thêm gian hậu cung vào năm 1910. - Đình La Phù (Thường Tín, Hà Nội) được dựng vào năm Diên Thành thứ 2 (1579). Hiện đã được tu bổ nhiều, chỉ còn lại vài mảng chạm rồng cùng dòng niên đại trên. - Đình Tây Đằng (Ba Vì, Hà Nội ) là một tòa đại đình 3 gian 2 chái được làm vào năm Quý Mùi (1583). - Đình Thổ Hà (Việt Yên, Bắc Giang) được dựng vào cuối thế kỉ XVI, sau đó được tu bổ, sửa chữa nhiều lần. Kiến trúc hiện tại bao gồm một tòa đại đình, một tòa tiền chế và một tòa hậu cung. - Đình Thanh Lũng (Ba Vì, Hà Nội). ngoài ra, còn có đình Yên Sở (Hoài Đức, Hà Nội) được dựng vào thời Mạc, song mới bị phá hủy vào năm 1947. Kể cả những ngôi đình không bị phá hủy như vừa nêu trên, thì hầu như ít nhiều đều có sự thay đổi, bổ sung thành phần thể kiến trúc xa dần với bộ mặt ban đầu của nó, đáp ứng chức năng, nhiệm vụ của ngôi đình trong từng thời kì lịch sử. Ngoài những ngôi đình trên, tư liệu văn bia cho biết thêm một số ngôi đình khác thời Mạc. - Đình xã An Trạch ( Lí Nhân, Hà Nam) được văn bia “ Phật Pháp Tăng” ở chùa bản xã nhắc đến vào năm 1531, là một ngôi đình lợp ngói 3 gian 2 dĩ và vườn đình là 2 sào 2 thước đất ( Văn bia thời Mạc). - Đình Hậu Bổng ( Gia Lộc, Hải Dương) được văn bia “ Tu cấu Viên Quang khám bi” của chùa Quang Minh trong xã dựng năm Diên Thành thứ 2 (1579) cho biết là “ bà Hậu Phật Phạm Thị Tam cúng cho làng 1 mẫu ruộng và 1 chiếc ao để làm một ngôi đình ngói” ( Văn bia thời Mạc). - Đình thôn Liên Đông ( Thái Thụy, Thái Bình) do quan viên của 3 giáp trong làng góp tiền của xây dựng năm Diên Thành thứ 8 (1585). Hiện nay, ngôi đình này không còn dấu vết kiến trúc nào của thế kỉ XVI,nhưng còn bài văn bia “ Cấu tác tân đình bi kí” dựng khi tạo mới ngôi đình này vào thời Mạc (Văn bia thời Mạc). - Đình Đại Đoan ( thôn Văn Thịnh, huyện Gia Lương, tỉnh Bắc Ninh) do các vị hương lão, hưởng trưởng trong làng xây dựng trên nền đình cũ, vào năm Diên Thành thứ 8 ( 1585). - Đình thôn Mão Điền ( Thuận Thành, Bắc Ninh) được văn bia “ Trùng tu đình bi kí” dựng năm Đoan Thái thứ 2 (1587) cho biết rằng: “ Quan viên xã thôn trưởng đứng ra sửa đình, nhưng vì thiếu tiền của, vật liệu, nên đã đề nghị vị Vũ úy ở vệ Vũ An là Vũ Kì giúp đỡ, hứa sẽ mời ông ngồi chiếu trên trong kì lễ cầu phúc của làng và thờ cúng mãi sau khi ông qua đời”. - Đình Xuân Tảo ( Đường Hào, Hưng Yên) được văn bia “ Bi đình kí” khắc năm Hưng Trị thứ 2 ( 1589) ghi lại rằng, năm nay các vị hương lão trong làng cúng ruộng để dựng một ngôi đình ( Văn bia thời Mạc). - Đình Nghênh Phúc ( Gia Lộc, Hải Dương) do văn bia “ Nghênh Phúc bi kí” dựng năm Hưng Trị thứ 4 (1591) cho biết, dân làng cúng ruộng làm đình Nghênh Phúc ( Văn bia thời Mạc). - Đình Nghênh Phúc hương Đồng Ngoại huyện Quỳnh Côi, nay là xã Quỳnh Hải, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình, được khôi phục lại vào năm Tân Tỵ (1586), ( Tư liệu mới phát triển, bổ sung trong Văn bia thời Mạc, Tái bản 2010). Những ngôi đình này hầu hết đã bị phá hủy và nếu còn thì cũng đã bị thay đổi khá nhiều. Rải rác trong một số văn bia khác, chúng ta còn thấy vài thông tin về một số ngôi đình làng như trong văn bia cầu La Phù ( Hà Nội) dựng năm 1575 ghi rằng: “ phía đông có chợ, thường ngày tụ hội tài vật trong thiên hạ; phía tây có đình, năm tháng cầu khấn để dân yên, vật thịnh” (Văn bia thời Mạc). Như vậy, chúng ta hiện biết được trên 15 ngôi đình thời Mạc. Những ngôi đình này được dựng từ năm 1531 đến năm 1591, thuộc các địa phương ở Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình, Hà Nam, Hà Tây cũ. Hầu hết số ngôi đình kể trên đều được làm mới, chỉ có 2 đình sửa lại, 2 đình khác làm lại trên nền đình cũ và 1 đình nữa chỉ làm nền đình để làm nơi tế lễ vào kì cầu phúc. Nguồn: Góp phần nghiên cứu lịch sử Vương triều Mạc LBL_NEWERNAME
LBL_OLDERNAME
|
