Núi Bình San thuộc địa phận phường Bình San, thị xã Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang. Từ thành phố Rạch Giá đi bằng đường bộ theo quốc lộ 80 khoảng 93 km là đến thị xã Hà Tiên. Từ cầu Tô Châu, cửa ngõ thị xã, rẽ trái đi theo đường Phương Thành khoảng 800 mét là đến khu Di tích lịch sử văn hoá núi Bình San.

Núi Bình San còn gọi là Núi Lăng, núi chỉ cao 53 mét, trên núi bốn mùa hoa nở xanh tươi rất đẹp nên Mạc Thiên Tích gọi là “Bình San Điệp Thúy” (nghĩa là núi dựng một màu xanh). Núi Bình San có một vị trí quan trọng về quân sự, được xem như bức bình phong che chở cho nội thành. Cảnh đẹp của núi Bình San là một trong mười thắng cảnh của đất Hà Tiên xưa.

Trên đỉnh núi còn vết tích nền Xuyên Sơn và nền Xã Tắc. Tục truyền vào thời Mạc Thiên Tích hàng năm vào ngày 9 tháng Giêng thường diễn ra lễ tế trời, thần núi, thần sông tại nền Xuyên Sơn và tế chiến sỹ trận vong tại nền Xã Tắc. Trên núi có lăng tẩm họ Mạc, của các vị phu nhân và mộ các vị tướng tá của họ Mạc.

 Đền thờ Tổng binh Mạc Cửu dưới chân Núi Bình San

Ngoài ra, Mạc Thiên Tích còn xây hàng loạt công trình khác mà đến nay nhân dân Hà Tiên vẫn còn sử dụng như: Hà Tiên là một vùng khô cằn thiếu nước quanh năm, Mạc Thiên Tích đã vận động nhân dân đào hàng loạt ao lấy nước. Chiếc ao sen có tên gọi “bàu nguyệt liên trì” hình bán nguyệt dưới chân núi Bình San đến nay vẫn còn, vừa tạo cảnh quan thơ mộng, vừa cung cấp nước ngọt cho cư dân trong vùng.

Nếu đứng trên đỉnh Bình San, ta có thể thấy toàn cảnh Hà Tiên đẹp như tranh vẽ. Nhìn về phía Bắc thấy Kim Dự Lan Đào (núi Pháo đài). Bãi Cầu Cầu với những đường bao đang hình thành khu đô thị lấn biển mới. Phóng tầm mắt ra xa hơn nữa sẽ thấy hòn Phụ Tử. Quay về phía Nam có Thạch Động Thôn Vân (núi Thạch Động), và thắng cảnh Mũi Nai nước xanh biêng biếc. Ngó về hướng Đông thấy cửa biển Đông Hồ. Dọc hai bờ cửa Đông Hồ những ngôi nhà tầng khang trang, mới rực màu sơn đang khoe mình dưới nắng. Dưới chân cầu Tô Châu là khu chợ Hà Tiên sầm uất, du khách tha hồ đến tham quan, thưởng ngoạn, mua sắm.

Đến Bình San, ta cảm nhận được sự êm ả của thiên nhiên cây cối tốt tươi, dừa cổ thụ cao chót vót. Du khách ngồi trên những bậc đá xanh trước mộ người khai trấn hoài niệm công lao của người xưa trong hương sen thoang thoảng và bạn đã nghe chưa Hà Tiên Thập Vịnh, nơi Tao đàn Chiêu Anh Các, nơi Tổng trấn Mạc Thiên Tích chủ xướng từ năm Bính Thìn 1736, tập hợp những anh tài trong thiên hạ sáng tác mười bài thơ để vịnh mười cảnh đẹp của Hà Tiên. Trong đó có bài thơ Bình San điệp thúy:

Nguyên tác Bình San điệp thúy Lông thông thảo mộc tự thiều nghiêu, Điệp lĩnh bình khai tử thúy kiều. Vân ái táp quang sơn thế cận, Vũ dư giáp lệ vật hoa nhiêu. Lão đồng thiên địa chung linh cửu, Vinh cộng yên hà chúc vọng dao. Cảm đạo Hà Tiên phong cảnh dị, Lam đồi uất uất thụ tiêu tiêu.

Núi dựng một màu xanh Thi sĩ Đông Hồ dịch thơ: Cây xanh ngăn ngắt vút cao cao, Ngọn dựng bình giăng đẹp mĩ miều. Mây sáng vây quanh hình núi rõ, Mưa tàn thêm nổi bóng non theo. Đất trời bền vững nền linh tú, Mây khói vời xa nỗi ước ao. Danh thắng Hà Tiên đâu dám bảo, Cây ngàn mơn mởn biếc xanh gieo.

 Bài và ảnh: Mai Lan