Sự thật về những ngôi đình "rỗng ruột" ở Hà Tây

Một năm trở lại đây, suốt một dải các đình chùa ven quốc lộ 32 đi Trung Hà, thuộc địa phận Sơn Tây và Ba Vì - Hà Tây, người dân đang thổi vào tai nhau về các vụ mất trộm đồ thờ hãy còn "nóng hổi".

Đến mỗi làng, bất kỳ người dân nào cũng có thể kể được vanh vách: Đình Tây Đằng mất cả ngai, đình Câu Cương mất 11 sắc phong, đình Đông Viên mất cửa võng, đình Quang Húc mất hạc, chùa Cao mất tượng Phật, đình Chu Minh mất chấp kích; mới đây nhất (ngày 23/3), chùa Mía mất 2 pho tượng quý An Nan và Ca Diếp; lùi xa hơn nữa, đình Mông Phụ mất đau: Một loạt sắc phong, nghê đá, đỉnh đồng. Toàn các di tích quốc gia cả, trộm nó cũng phải chọn mặt đình, chùa mới đi lấy! Sau những sự việc đáng tiếc này, chúng tôi về lại một số ngôi đình và...

Câu chuyện thứ nhất: "Trói" ngai thờ ở đình Quang Húc

Sợ trộm phải xích ngai thờ!

Con đường bé tí lầy lội dưới mưa phùn dẫn chúng tôi vào đình Quang Húc (xã Đông Quang, Ba Vì, Hà Tây). Một trong số những ngôi đình đẹp nhất xứ Đoài, đã được xếp hạng di tích quốc gia từ năm 1992 nhưng Quang Húc cũng là ngôi đình hiện bị xuống cấp nghiêm trọng nhất. Cụ từ nhà ngay gần đình sau khi xem xét kỹ lưỡng giấy tờ rồi mới đưa chúng tôi vào không phải theo cổng chính (nếu có thể gọi là cửa với một tấm các thanh gỗ, tre đóng loằng ngoằng, bên trong chống bằng một cây gỗ lớn) mà qua một lối cửa trổ từ hàng rào, vốn vẫn rấp bằng một cành gai lớn, rồi nhảy lên thành gỗ của đình vào bên trong. Một góc đình đã dán các biển kiểu "đầu lâu xương chéo" để cảnh báo trẻ con "không chơi gần kẻo đổ chết" từ vài ba năm nay. Sân đình một nửa còn gạch bát, nửa kia chỉ còn nền đất, mối đùn lên từng đám...

Nhưng cảnh tượng buồn thảm nhất là khi nhìn vào gian giữa: Chẳng có hạc, chẳng có rùa - là những thứ tối thiểu mà đình nào cũng có; chấp kích không thấy đâu; chỉ có nhõn một chiếc an gian đứng chỏng chơ, trên bày bát nhang. Mà nào có phải là đình này không ai trông nom hương khói cho cam! Chỉ vì, đồ lề đã mất hết, những thứ còn lại thì được đem sơ tán hoặc cất giấu đi. Những thứ nào không thể đem đi đâu được, vì không có nó thì không còn ra cái đình nữa, ví như cái an gian, thì phải đổ bê tông, đóng cọc sắt, ghim nó chặt xuống, chặt làm sao cho ba anh lực điền làm cật lực cũng phải một đêm mới phá ra được! Thật là cái cảnh khổ còn quá cảnh sơ tán tránh bom Mỹ ngày xưa!

Cụ từ tên là Ngô Đức Oánh kể lại buổi sáng hôm phát hiện ra việc mất trộm: "Tôi giật bắn cả người khi nhìn thấy một con rùa nằm đổ kềnh ở gian bên cạnh, ngẩng lên thì hạc đã "bay" mất tự bao giờ. Tìm một lúc lại thấy con rùa nữa nằm ở ruộng lúa sau đình, từ chỗ đó tôi lần theo thấy vết chân người cứ giẫm nát hai hàng lúa, đi thẳng ra phía đường quốc lộ; đến gần đường thì có một đám lúa lớn bị quần nát, trên đó bỏ lại mấy cái bao tải cùng dây thừng, ắt là chúng nó đậu ô tô trên đường kia đón rồi".

Nguyên đình Quang Húc quay lưng lại phía đường quốc lộ 32 đi Trung Hà, các thửa ruộng của dân ăn sát vào tận chân đình, mà đường đi tắt qua ruộng lúa từ đình ra quốc lộ lại gần hơn con đường ngoằn nghèo mà chúng tôi tả ở đầu bài viết này; hơn nữa con đường quá nhỏ, lại lầy lội, có lẽ bọn trộm tính đậu xe ô tô ở đường lớn thì chắc ăn và khó bị phát hiện hơn. "Hạc của chúng tôi đâu phải đình nào cũng có! Mỗi con cao những hơn 4m, từ đời xưa truyền lại, mỗi khi có tế lễ chúng tôi đều phải bắc ghế lên mới lau được mào hạc. Thế mà bây giờ bị mất!" - Cụ Oánh rớt nước mắt ấm ức.

Câu chuyện mất đồ ở đình Quang Húc còn li kì hơn nữa. Sau khi hạc "bay" mất để trơ lại đôi rùa cõng hạc bằng gỗ, các phụ lão thôn Quang Húc tức tốc đem đôi rùa đặt vào trong cái kho của đình ở sau hậu cung. Trong kho còn có cả một cái kiệu, rùa đặt dưới gậm kiệu, rồi các cụ cố ý để đồ đạc bừa bộn, cán cờ, gỗ, tre, bát đĩa lổng chổng, bên ngoài cửa lại sắm mấy cái khoá mới khoá thật chắc chắn. Cứ nghĩ phen này hết lo. Ấy thế mà ngót nửa tháng sau, kẻ trộm (các cụ bảo, chắc vẫn mấy kẻ lần trước!) lại quay lại lấy nốt đôi rùa. Thế là: Rùa để dưới gậm kiệu, kiệu để trong kho, kho ở sau hậu cung, có khoá - thật cứ như trong truyện cổ tích tìm cái kim ở trong quả trứng, thế mà kẻ trộm vẫn mò ra được, vẫn mất!

Đến nước này thì phải gông cả ngai thờ lại...

Dùng các cọc sắt gắn an gian xuống nền đình

"Đến nước này thì sợ quá" - Cụ Oánh bảo - "Chúng tôi phải đem các sắc phong đi "sơ tán". Cô hỏi "sơ tán" ở đâu à? Mong cô bỏ quá cho, chứ bây giờ trừ công an ra còn thì tôi không thể nói được. Sợ nhất bây giờ là mất nốt cả ngai thờ. Thế nên chúng tôi mới phải bảo vệ bằng cách đóng các thanh tre, gỗ để ghim chắc ngai ở nguyên vị trí. Tại sao không dùng xích sắt cho chắc à? Ai lại đi xích cả ngai lại, thế có khác gì là nhốt thánh! Giá kể mà không chướng quá thì chúng tôi cũng dùng xích rồi đấy!".

Còn an gian ở phía trước thì sao? Hai thanh sắt dài, chân chôn trong bê tông, gập ngang qua mặt trên an gian, rồi xuyên thủng một lỗ đâm xuống, tạo thành bốn cái chân sắt vững chắc kìm chặt lấy (ảnh). Quả là một sáng chế kỳ công đến mức người ta phải ngạc nhiên sao giữa thời buổi thanh bình thế này lại nảy ra được như vậy! Đó là các biện pháp giữ gìn đối với các đồ thờ không thể cất đâu được.

Cái kho của đình một lần nữa được nâng cấp lên để làm nơi cất một phần đồ. Trong khoảng 8 m2 các cụ để kiệu lớn, câu đối, hoành phi, chấp kích... Lần này rút kinh nghiệm từ lần mất rùa, các cụ đào nền lên, đổ bê tông, gắn móc sắt nhô lên như móc câu; rồi sau đó đem xích sắt quàng qua các đồ đạc kia mấy vòng (ảnh trên đầu bài). Bên ngoài liên tục thay khóa, chìa do cụ từ cầm chắc... Cụ Oánh bảo: "Mỗi lần có dịp tế lễ ở đình, chúng tôi phải mất cả một buổi chiều mới dỡ ra được hết những thứ gióng, xích này..". Các ngôi đình cứ rỗng ra, hoang dần, mà một phần là đồ thờ bị lấy trộm, một phần là phải giấu đi để... phòng trộm! Vào đình mà cứ ngỡ đang lọt giữa một ngôi làng nào đó thời đào hầm kháng chiến!

• Doãn Diễm

Tiếp: Câu chuyện thứ hai: Xích hạc ở đình Đông Viên