Nằm nép mình ven đê sông Hồng, dưới chân cầu Thăng Long, đình làng Nhật Tảo, thuộc địa phận thôn Nhật Tảo, xã Đông Ngạc, huyện Từ Liêm, Hà Nội vẫn sừng sững, trang nghiêm và cổ kính với lịch sử hơn 600 năm tuổi. Đây được xem là một trong những ngôi đình cổ có giá trị lịch sử bậc nhất ở đất Thăng Long – Hà Nội. Không chỉ là nhân chứng lịch sử của nhiều sự kiện quan trọng, đình làng Nhật Tảo còn được các nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử quan tâm, bởi nơi đây hiện vẫn còn lưu giữ được những giá trị liên quan tới văn hóa người Chăm Pa cổ.


Chứng nhân lịch sử

Trong cuốn “Đình Nhật Tảo” mà ông Hoàng Đình Bảng, Trưởng tiểu ban quản lý khu di tích đình chùa Nhật Tảo cung cấp cho PV có ghi chép: Đình Nhật Tảo thờ Thái tể thượng tướng Trần Nguyên Trác, con thứ hai của vua Trần Minh Tông. Trong suốt cuộc đời làm quan, ông đã từng giữ rất nhiều trọng trách quan trọng trong triều đại nhà Trần xưa như: Từng được phong là Cung tĩnh Đại vương; Thái úy; Tả tướng quốc; Thái tể thượng tướng. Ấp Cảo Điền xưa, nay là địa phận thôn Nhật Tảo, xã Đông Ngạc, huyện Từ Liêm, Hà Nội là nơi ông được vua cha ban cho để cai quản.

Với tài đức văn võ song toàn, Trần Nguyên Trác được xem là rường cột của hai triều vua (Hiến Tông và Dụ Tông). Năm 1369, sau những biến cố lịch sử, Dương Nhật Lễ âm mưu lật đổ nhà Trần. Đêm 20-9-1370, Trần Nguyên Trác cùng con là Trần Nguyên Tiết đã dẫn quân vào thành để tiêu diệt tên phản nghịch. Tuy vậy, cuộc tập kích thất bại, cha con Trần Nguyên Trác cùng 18 cận vệ bị bắt sống và bị  hành quyết vào ngày 21-9-1370. Vị danh tướng này mất khi 51 tuổi. Để tưởng nhớ công lao to lớn của ông trong quá trình khai hoang, lập ấp ở vùng đất này, dân chúng nơi đây đã lập miếu thờ cúng hàng năm. Với lịch sử hơn 600 năm tuổi, đình Nhật Tảo từng là chứng nhân lịch sử của nhiều sự kiện quan trọng, là nơi còn lưu giữ được nhiều nét văn hóa độc đáo chứng minh sự giao thoa của nền văn hóa Đại Việt với nhiều nền văn hóa khác, một trong số đó là văn hóa của người Chăm Pa cổ.

Đình Nhật Tảo, vào Tết Nhâm Dần, từng vinh dự đón Bác Hồ về thăm và chúc Tết. Với tư cách là một chứng nhân lịch sử sống trong sự kiện đó, ông Bảng với nét mặt phấn khởi, biểu hiện rõ sự tự hào nhớ lại: Tết năm đó, Đảng và Nhà nước tổ chức tổng kết phong trào thi đua về các vấn đề kinh tế - văn hóa – chính trị tại các HTX nông nghiệp. HTX thôn Nhật Tảo khi đó với những thành tích xuất sắc đã vinh dự được Bác Hồ về thăm, chúc Tết. Cũng đúng dịp đó, người lính trẻ Hoàng Đình Bảng, vừa tròn 21 tuổi, đóng quân tại Trung đoàn 205, Bộ Tư lệnh Thông tin liên lạc, cũng được đơn vị thưởng cho nghỉ Tết 5 ngày vì đã đạt thành tích xuất sắc trong lao động và chiến đấu. May mắn, xen lẫn tự hào khi chàng trai nhận được những lời thăm hỏi, động viên hết sức cảm động từ vị Cha già kính yêu của dân tộc.


Dấu tích Chăm Pa

Tại đình Nhật Tảo  hiện vẫn còn những dấu tích Chăm sót lại. Đó là đôi phỗng gỗ và hai bức phù điêu mang hình hài Kinara (đầu người, thân chim). Đôi phỗng ở đình Nhật Tảo được làm từ chất  liệu gỗ nhìn khá đặc biệt, được đặt hai bên trước lối vào hậu cung. Mỗi phỗng cao hơn 1m trong tư thế quỳ. Phỗng có 2 búi tóc trên đầu được sơn đen phân biệt với khuôn mặt đẹp ở dưới. Về cơ bản mặt vuông vức, nhìn thẳng, trán cao, má bạch, cằm hơi nhô ra phía trước, lông mày nhỏ sắc, mắt to tròn, mũi lớn, miệng cười rộng vừa phải, tai to, cổ tròn, đôi tay đưa ra phía trước, nắm lại như cầm vật và so le trên dưới. Về nguồn gốc của đôi phỗng này, không ai biết chính xác có từ bao giờ, người dân nơi đây đồn đoán có từ khi xây đình. Hai ông phỗng này là tượng trưng cho 2 người hầu thân cận và trung thành của Thái tể thượng tướng Trần Nguyên Trác đồng thời là thành hoàng của làng Nhật Tảo.

Ngoài đôi phỗng gỗ, ở đình Nhật Tảo còn giữ được 2 bức phù điêu mang hình hài Kinara được tạo tác và gắn trên nóc gian tiền tế. Tuy nhiên, 2 bức phù điêu này với những nét đã được cách điệu và có dáng dấp giống với các tiên nữ thường xuất hiện trong nghệ thuật điêu khắc Việt truyền thống. Nhưng hình hài nhân điểu (thân chim) thì rất rõ. Khuôn mặt tượng được tạc rất nữ tính: Mắt nhỏ, lông mày sắc, môi tô son, mũi thẳng, mặt trái xoan, tai to... Thân mặc chiếc váy có nhiều nếp và hoa văn, được thể hiện trong tư thế nhảy múa tay dang ra, uốn cong lên, xòe rộng đôi cánh với ba lớp lông. Bụng của Kinara được buộc một dải lụa đỏ, để giữ lấy phần áo, chân trong tư thế gập chéo về một bên. Có thể nhiều chi tiết được Việt hóa nên Kinara hay tiên nữ có đôi cánh đã có nhiều chi tiết bị thay đổi so với các Kinara mà chúng ta thường bắt gặp ở nghệ thuật Chăm Pa tại các khu vực miền Trung. Nhưng đây rõ ràng là một bức phù điêu mang hơi hướng văn hóa Chăm rõ rệt. Tiếc rằng năm 2005, 2 bức phù điêu được sơn lại hoàn toàn mới nên không thể nhìn rõ các đường nét như ban đầu.

Bên cạnh những hiện vật thể hiện văn hóa Chăm, đình Nhật Tảo cũng là nơi lưu giữ một quả chuông cổ với rất nhiều nét độc đáo, theo như tài liệu ghi lại: Chuông thon thả, nhỏ nhắn, cao khoảng 31cm, nặng 5,4kg, đường kính miệng 18,7cm. Đỉnh chuông phẳng, miệng hơi loe vát. Trên thân chuông có nhiều đường chỉ đúc nổi và nấm tròn nổi. Dọc thân chuông, mỗi bên có 5 đường chỉ khác chia tiếp thân chuông thành 8 ô. Giao điểm giữa các đường chỉ nổi có 4 núm tròn làm nơi gõ chuông. Xung quanh núm có 12 cánh hoa tròn nổi. Quai chuông tạo hình động vật uốn cong, tuy nhiên rất khó nhận dạng 2 con vật này. Minh văn trên chuông ghi rõ niên đại và nơi đúc là: Giao Chỉ huyện, Hạ Từ Liêm thôn, Càn Hòa Lục niên, Mậu Thân tuệ, tứ nguyệt, nhị thập cửu nhật. Đây được xem là một trong những hiện vật có giá trị lịch sử vô cùng to lớn, rất cần được quan tâm, nghiên cứu.

Xuyên suốt cuộc hành trình lật tìm dấu vết Chăm Pa tại Thăng Long – Hà Nội, chúng tôi đã nhận được nhiều đóng góp hết sức quý báu từ những chuyên gia nghiên cứu văn hóa, cũng như nhiều bạn đọc quan tâm tới vấn đề lịch sử của nước nhà. Đấy thực sự là động viên to lớn cho chúng tôi trong hành trình đầy tâm huyết này.