Phật tích hoang phế theo thời gian - Ảnh: CTV Đại Nam nhất thống chí triều Nguyễn
đã mô tả sơ qua khu di tích với các tháp, các nền của đền thờ cổ loang lổ theo
thời gian không kèm theo lời bình luận gì thêm về khu di tích này. Phật viện
Đồng Dương chỉ thật sự biết đến nhiều cho đến lúc các nhà khoa học đã công bố
nhiều đề tài nghiên cứu chúng ta mới thấy tầm vóc quy mô của nó. Nhất là nhà
nghiên cứu L. Finot trong đề tài nghiên cứu của mình về vấn đề di tích
Đồng Dương, ông đã giới thiệu 229 hiện vật đã được phát hiện, nổi bật nhất là
bức tượng Phật bằng đồng.
Ngoài sự chú ý về bức tượng nói trên, công trình khai quật khu
trung tâm Phật viện Đồng Dương của nhà nghiên cứu H. Parmentier cũng cho chúng
ta khái quát rõ nét hơn về mô hình xây dựng và diện tích xa xưa của Phật
viện. Sự hoành tráng hết sức hùng vĩ của một quần thể kiến trúc điêu khắc như
cho ta lạc vào một thế giới nghệ thuật cùng với thiên hướng tâm linh đã được
đánh giá là độc đáo vào loại bậc nhất của Chămpa và Đông Nam Á, một nguồn di
sản Phật giáo được xem như hết sức quan trọng thuộc vào loại bậc nhất.
Căn cứ vào một tấm bia được tìm thấy ở Đồng Dương, Phật viện
này được hình thành do Vua Indravarman II chính thức sáng lập vào năm 875. Đây
cũng là khu trung tâm của kinh đô Indrapura một dòng họ, theo đánh giá của
nhiều nhà nghiên cứu cho rằng đó là sự thấm đượm tinh thần Phật giáo.
Năm 1069,
Thiền sư Thảo Đường cũng được vua Lý Thái Tông đưa về Đại Việt khi ông từ Trung
Hoa sang Chămpa học đạo. Sự hiện diện của Sư tổ Trúc Lâm Yên Tử cùng với Tăng
sĩ Đại Việt ghé thăm Trung tâm Phật giáo Đồng Dương và thắng cảnh của Vương
quốc Chămpa năm 1301 và được ông vua Phật tử tài hoa Jaya Simhavarman III (Chế
Mân) tiếp đón một cách nồng hậu, tất cả dường như nói lên tầm vóc quan trọng
của Trung tâm Phật viện Đồng Dương như thế nào đối với đạo Phật của các nước
trong khu vực.
Tuy nhiên, Phật viện này hiện nay bị hư hại rất nặng và theo
thông tin mới nhất mà Giác Ngộ được biết, UBND tỉnh giao Sở Văn hóa - Thể thao
và Du lịch chịu trách nhiệm làm chủ đầu tư để tiến hành trùng tu chống đỡ khẩn
cấp hạng mục tháp Sáng của di tích này.
P.Châu
----------
Xem thêm: Tổng quan Phật giáo Quảng Nam