|
Nhóm tháp Khương Mỹ gồm có 3 tháp, xếp một hàng theo trục Bắc-Nam, cửa ra vào ở hướng Đông, là kiểu tháp Champa truyền thống. Mặt bằng của tháp gần vuông, mái tháp gồm 3 tầng, tầng trên là hình ảnh thu nhỏ của tầng dưới, trên cùng có chóp tháp bằng sa thạch.
Theo các nhà nghiên cứu tại Khương Mỹ, lần đầu tiên trong kiến trúc Champa xuất hiện một mô-típ trang trí của nghệ thuật Khmer: kiểu cành lá cuốn cong vểnh lên ở đầu mút, lá có rãnh sâu. Các hình thoi nối tiếp nhau tạo thành những đường chéo và các đóa hoa cách điệu. Đó là kiểu hoa văn đặc trưng của nghệ thuật Khmer cuối thế kỷ IX, đầu thế kỷ X.
Phần lớn các tác phẩm điêu khắc ở tháp Khương Mỹ đều có những nét độc đáo rất riêng. Trong đó có thể kể đến đài thờ tìm thấy ở Khương Mỹ năm 1901; đây là một bệ thờ độc đáo thể hiện 2 cỗ xe ngựa ở hai mặt, hai mặt kia là hình hoa sen và rùa. Người điều khiển xe ngựa mặc một chiếc Sampot theo phong cách Trà Kiệu, nhưng bộ ria rậm và dấu hiệu bảo lưu từ phong cách Đồng Dương. Hai pho tượng Dvarapala có gương mặt dữ tợn, tay phải vung kiếm, đứng dang chân, đầu đội mũ miện có đính 5 đóa hoa, bảo lưu từ phong cách Đồng Dương. Bức phù điêu thể hiện thần Krisna nâng núi Govahana, gương mặt của thần còn sót lại đôi nét của phong cách Đồng Dương, y phục là loại sampot ngắn đến đầu gối, thắt lưng vải to bản với một dải buông xuống phía trước chạm đất giống như một chiếc khố dài, đó là kiểu y phục chưa xuất hiện ở giai đoạn Đồng Dương. Pho tượng thần Vishnu có 4 tay (được bảo quản tại Bảo tàng Lịch sử thành phố Hồ Chí Minh), thể hiện thần Vishnu có khuôn mặt hiền từ hơn các pho tượng thuộc phong cách Đồng Dương, mặc dù vẫn có đôi mày dày, ria mép rậm. Đầu đội Kirita-mukuta, y phục gần giống như thần Krisna nâng núi Govahana...
 Do tìm thấy nhiều tác phẩm mang tính chất Vishnu giáo, lại vắng bóng Visa và Brahma, nên một số nhà nghiên cứu cho rằng Khương Mỹ là một khu đền thờ thầnVishnu.
Tuy số lượng tác phẩm điêu khắc không nhiều, nhưng chúng đã thể hiện được sự chuyển tiếp từ những nét mạnh mẽ, dữ dội của phong cách Đồng Dương sang những nét nhẹ nhàng, trang nhã của phong cách Trà Kiệu. Do đó, các nhà nghiên cứu đã xếp chúng vào phong cách riêng: phong cách Khương Mỹ đầu thế kỷ X.
Hiện nay tháp Khương Mỹ đang được bảo tồn và trùng tu khá chu đáo. Cả 3 khu tháp vẫn tồn tại và là điểm tham quan của du khách trong và ngoài nước.
Tháp Bắc: là tháp nhỏ nhất trong nhóm, có 1 cửa ra vào và 5 cửa giả (1 cửa giả ở phía Tây, ở tường phía Bắc và Nam mỗi bên có 2 cửa). Tiền sảnh tháp bị sụp đổ một phần. Vòm cuốn trên các cửa uốn hình vòng cung, trang trí hoa văn thảo mộc cách điệu, đầu lá uốn cong xoắn xít, lá xếp thành nhiều tầng, thu nhỏ dần lên trên, tâm của vòm cuốn là một tổ hợp cành lá uốn thành dạng lá đề. Trên mỗi trụ tường có 5 trụ ốp tường, dọc các trụ ốp tường trang trí hoa văn thảo mộc cuộn thành những chữ S nối tiếp nhau, xen kẽ với các mảng tường trang trí hình thoi nối tiếp nhau từ chân đến đỉnh tường.
Tháp Giữa: lớn hơn tháp Bắc, cũng có một cửa ra vào và 5 cửa giả. Vòm cuốn trên cửa được tách làm 2 tầng, cấu tạo bởi các lớp hoa văn thảo mộc cách điệu, uốn cong ở đầu mút, lá có rãnh sâu, trên đỉnh của mỗi vòm cuốn là một tổ hợp cành lá uốn thành hình lá đề. Phần chân và đỉnh của trụ đỡ vòm cuốn chạm 2 tầng hoa sen cách điệu. Trên mỗi mặt tường có 5 trụ ốp tường, chạm trổ hoa văn thảo mộc cuộn thành những chữ S nối tiếp nhau.
Tháp Nam: là tháp lớn nhất trong nhóm, được bảo tồn tương đối tốt. Cấu trúc như 2 tháp kia, nhưng trên mỗi mặt tường chỉ có 4 trụ ốp tường. Hoa văn trang trí trên các trụ ốp tường và các mảng tường là các dải hoa văn thảo mộc cuộn thành những hình chữ S nối tiếp nhau, xen kẽ với hoa văn hình thoi.
Trong đợt gia cố, tu bổ tháp Khương Mỹ cuối năm 2000, những người làm công tác trùng tu đã tìm thấy nền sân tháp nguyên thủy ở độ sâu từ 1,5m đến 1,7m cùng nhiều mảng trang trí chân tường bằng sa thạch có điêu khắc.
Trong đợt khai quật năm 2007-2008, các nhà khảo cổ đã tìm thấy 124 hiện vật, gồm có các loại phù điêu, tượng người; tượng động vật như rắn Naga, khỉ, ngựa, voi; các loại trang trí chân tường, trang trí góc tháp; chóp tháp...
Quanh chân tháp phía Nam xuất lộ 17 khối sa thạch có điêu khắc, đây là những khối đá có công năng bao giữ phần chân đế bằng gạch của tháp, đồng thời cũng để trang trí cho tháp; đáng chú ý là các khối đá này không xếp liền kề nhau mà được xen kẽ với các mảng chạm khắc bằng gạch. Trên các khối đá này thể hiện một số cảnh sinh hoạt của loài khỉ.
Kiến trúc độc đáo cỉa tháp Khương Mỹ chính là một trong những nét văn hoá giá trị của người Chăm cổ. Nó là minh chứng cho sự phong phú về văn hoá của đồng bào dân tộc Việt Nam.
Đà Nam |