Đình Hương Canh
Đình Hương Canh làm thời Hậu
Lê (thế kỷ XVII). Đây là ngôi đình có kiến trúc đồ sộ, chạm trổ tinh vi điêu
luyện.
Cùng với đình Ngọc Canh,
Tiên Canh, chùa Kính Phúc (đều đã được xếp hạng Quốc gia) và các điếm, miếu cổ
trong một khu vực không rộng của làng gốm cổ Hương Canh - đình Hương Canh tạo
thành cụm di tích dầy đặc về mật độ, độc đáo về mỹ thuật kiến trúc gỗ cổ dân
gian, rất quý hiếm của tỉnh Vĩnh Phúc, của xứ Đoài và vùng đồng bằng - trung du
Bắc bộ.
Toàn cảnh đình
Nằm ở vị trí giữa làng, gần
300 năm nay đình Hương Canh vẫn đứng đó như thách thức với nắng mưa, như khoe
với thiên nhiên cỏ cây về bộ mái đồ sộ xinh duyên của mình. Lợp bằng ngói mũi
hài, mái đình được các hiệp thợ ngoã Hương Canh xếp đặt theo kiểu “đóng óc vẩy
rồng” rất chặt chẽ, phẳng đẹp. Bờ nóc được đắp thẳng ke, hai đầu cong lên, các
đầu đao cũng vút lên tương tự, toàn bộ mái đình trông như một cánh diều khổng lồ.
Nhờ vậy mà đình Hương Canh trông toàn cảnh rất đồ sộ nhưng không nặng nề, to cao
mà duyên dáng, không kém phần mềm mại, uyển chuyển.
Xưa kia, đình Hương Canh có
3 toà kiến trúc bố cục theo kiểu chữ “vương”, năm 1964 trong khi tu sửa đã dỡ đi
toà cuối cùng, nay còn toà tiền tế và đại đình. Tiền tế đình Hương Canh gồm 3
gian, mái được làm kiểu 2 tầng 8 mái, toà đại đình 5 gian 2 dĩ, dài 26m, rộng
13,50m, 4 mái. Để chống đỡ bộ mái nặng hàng chục tấn ấy, các nhà thiết kế thời
bấy giờ đã tạo ra cho đình một bộ khung rất chắc chắn. Riêng toà đại đình với 6
hàng chân - 48 cột gỗ tốt, đại khoa, cột cái có chu vi 2,40m, cao 6m; cột con
chu vi 1,80m, cao 4m. Sự tài tình của người thợ ở đây là ngoài việc mộng sàm
chặt khít, còn phải tính toán chính xác để phân phối lực đều cho toàn đình, từ
đó tạo cho đình một thế cân bằng (nếu không thì đình sẽ bị lật đổ theo kiểu
“nặng bồng nhẹ tếch”). Mỗi bộ phận cấu tạo nên đình đều chịu một lực nhất định
tương xứng với chức năng của nó. Các xà ngang dọc giằng co với nhau, thu hút lực
đưa về ngọn cột để cột chịu lực là chính. Làm được điều đó chắc phải tính toán,
đo đạc kỹ lưỡng đến mức nào. ở xó đình bên phải có một đầu bẩy còn cả lỗ sẹo gỗ
do người khai thác chặt bằng rìu để luồn dây kéo gỗ về, phần đó thường phải cắt
đi nhưng ở đây vẫn được tận dụng hết. Việc làm ngẫu nhiên đó của người xưa nói
lên sự tính toán chính xác của họ khi thi công đình này.
"Bầu rượu túi thơ" - Chạm gỗ
thế kỷ XVIII
Không làm kiểu “chồng bồn tứ
trụ” như một số đình khác mà kết cấu bộ vì đình Hương Canh làm kiểu “cột đội
cảnh sẻ” rất khoẻ và giữ được nóc đình vững bền. Có thể nói, các bộ phận cấu tạo
nên đình được bố trí rất hợp lý, từ các thành phần to đến chi tiết nhỏ đều có
một tác dụng nhất định, chúng đều phải “làm việc” với hiệu xuất cao. Để nâng một
góc đình với bộ đao khá nặng một số xó nhỏ thôi mà phải ăn mộng tiếp xúc với 6
đầu xà ngang dọc…
Trong ngôn ngữ của người
Việt, sự đồ sộ hoành tráng của ngôi đình được dùng làm hình tượng so sánh, ví
với những vật thể to lớn hay công việc trọng đại, như “việc tày đình”, “to bằng
cột đình” hay:
Qua đình ngả nón trông đình
Đình
bao nhiêu ngói thương mình bấy nhiêu.
Đình Hương Canh quả là như
vậy.
Như đã nói, đồ sộ nhưng
không nặng nề, đình Hương Canh đã được các nghệ nhân giải quyết điều đó bằng kỹ
thuật chạm trổ hết sức tinh vi, điêu luyện. Tất cả các đầu dư, họng cột, những
phần thừa ra, các nghệ nhân đều biến chúng thành những tác phẩm nghệ thuật:
Những con kìm được chạm lộng sâu hàng gang tay, những nét mác cong đều vút lên
hùng dũng, những đầu hoành, đòn tay là chú voi mập mạp như đang đứng đó cùng
nhau khiêng đội mái đình. Đặc biệt là các bức cốn, các bức chạm trên ván gió mới
thật là tuyệt tác. Với 19 bức chạm tạo thành 6 mảng trang trí lớn khiến cho nội
thất đình Hương Canh thêm uy nghi, sinh động. Tiêu biểu là các bức chạm: Đấu võ,
đấu vật, bơi chải, bầu rượu túi thơ, đi săn về, người cưỡi rồng, táng mộ vào hàm
rồng, bát tiên…Đây là hình ảnh thu nhỏ của ngày hội làng, nó phản ánh được phần
nào sinh hoạt của xã hội thời Lê Trung hưng.Là công trình kiến trúc đạt
đến đỉnh cao về nghệ thuật điêu khắc gỗ cổ dân gian, trong thời gian tới đình
Hương Canh không chỉ giới hạn ở sự quan tâm nghiên cứu của giới khoa học, mà còn
là địa chỉ đỏ trong những chuyến hành hương tham quan thưởng ngoạn của du khách
gần xa.
Các tin khácĐền thờ tả tướng quốc Trần Nguyên HãnĐền Thính Đình Đông ĐạoNhà Thờ Tam ĐảoĐền Thánh MẫuĐền Thượng – Tây ThiênThăm và tìm hiểu về quần thể di tích Đình ở Hương CanhDi chỉ khảo cổ Đồng ĐậuDi tích lưu niệm Hồ Chí MinhVề thăm Ngọc Thanh - Mảnh đất chiến khu xưa