Đình Hoa Xá, Minh Ngự Lâu

Nghi môn đình Hoa Xá. Ảnh ©2015 NCCong

Lược sử

Đình làng Hoa Xá và Minh Ngự Lâu là hai di tích gần kề nhau bên tả ngạn sông Nhuệ, thuộc xã Tả Thanh Oai, huyện Thanh Trì, Hà Nội. Minh Ngự Lâu nghĩa là “lầu ngự sáng”, nơi ở cũ của bà Chúa Hến, nằm cách đình Hoa Xá khoảng 500m. Mảnh đất này tục gọi là làng Tó, có mô tả trong sách “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi và được coi “là một trong bốn kinh trấn phên dậu phía nam của nước ta”. Cũng nên biết đó là quê hương của “Ngô gia văn phái” và nhiều nhà trí thức xưa nay.

Dòng sông Nhuệ chảy qua nơi đây góp phần làm nên một tụ điểm cư dân đông đúc và mang truyền thống văn hoá lâu đời. Gần đình Hoa Xá là chùa Phe, chùa Thắm và đình, chùa làng Hữu Thanh Oai. Nhiều ca dao, tục ngữ, truyền thuyết... vẫn đọng mãi trong ký ức dân gian cho đến ngày nay, đặc biệt có câu chuyện về cô gái làng Tó đã in sâu vào tâm khảm mọi người.

Cầu đá đình Hoa Xá. Ảnh ©2015 NCCong

Lúc nhỏ nhà nghèo, từ sáng tinh mơ cô gái đã phải mò hến bắt cua ven sông Nhuệ, sau này vì thế có tên bà Chúa Hến. Một hôm vua Lê Hoàn tình cờ dừng binh để lấy lương thảo ở làng Tó. Tuy còn rất trẻ nhưng cô gái dám đứng ra vận động nhân dân vùng Hữu Thanh Oai đóng thuyền và vùng Tả Thanh Oai góp gạo cho đoàn quân chuẩn bị đánh giặc Tống. Riêng cô gái lại nghĩ ra một loại bánh dùng để làm lương khô cho quân lính, đó chính là món chè lam đặc sản trong các ngày hội làng... Vua thắng trận trở về, cô được phong làm thứ phi và sau trở thành một trong năm hoàng hậu.

Sân trước đình Hoa Xá. Panorama ©2015 NCCong

Truyền thuyết dân gian là như thế, còn theo cuốn phả “Hoa Xá Lê đế phi miếu phả lục” bằng chữ Hán do Hàn lâm Đông các Đại học sĩ Nguyễn Bính soạn vào năm Hồng Phúc nguyên niên (1572) và được Quản giám bách thần chi điện Hùng lĩnh thiếu khanh Nguyễn Hiền sao lại vào năm Vĩnh Hựu (1740) thì sự tích như sau:

“Một hôm, qua ấp Hoa Xá ở Tả Thanh Oai, tạm dừng quân để lấy binh lương, giờ Ngọ, nhà vua trông thấy một người con gái cùng gánh gạo trong đám dân công. Cô đội nón lá, mặc áo vải thô, mắt sáng, mày thanh, mặt xinh như ngọc, miệng cười tươi như hoa. Trong phút nghỉ ngơi, cô xuống sông vốc nước rửa tay. Trên trời có đám mây năm sắc che thân. Nhà vua cho rằng người con gái đó không phải bình thường. Rồi đem lòng thầm ước nhưng mặt ngoài còn e.

Tam quan đình Hoa Xá. Ảnh ©2015 NCCong

Ít lâu sau, thiên hạ thái bình. Quân sĩ reo ca khải hoàn rước vua về kinh đô Hoa Lư. Nhà vua mở tiệc thưởng người có công. Các đình thần tôn tặng vua Lê mỹ hiệu “Minh càn ứng vận thần vũ thăng binh, trí nhân, quảng hiếu Đại Hành hoàng đế. Lê Hoàn chọn ngày ngự giá Bắc tuần, thăm hỏi dân làng. Ngày về tại ấp Hoa Xá: bên tả giang, mời già trẻ trong ấp cùng đến dự yến. Rồi cho vời nàng Đô Hồ, ban quần gấm áo ngự, phong làm quý phi. Sai bà tắm gội, thay áo mũ, cùng sánh xa giá về kinh.

Lúc đó bà con, họ hàng và dân ấp đều vui mừng lấy làm vinh hiển. Vua Lê lại cấp ruộng đất, tiền của để bà đóng thuyền thả sông và lập cung điện ở vườn cũ, gọi là “Đô Hồ phi cung”. Khi vua băng hà, “dân ấp Hoa Xá có lập đền thờ để tưởng nhớ ơn đức giúp dân, ghi tạc công lao phá Tống của ngài”.

Đôi ngựa đá đình Hoa Xá. Ảnh ©2015 NCCong

Từ lúc thánh phi mất, dân làng hàng năm cúng giỗ. Nơi ở cũ của Bà dựng thành “Minh Ngự Lâu”, nhà cung phi sửa làm miếu điện. Từ đó, miếu và đình Hoa Xá là nơi phối thờ hai vợ chồng. Minh Ngự Lâu được gọi là miếu bà Chúa Hến. Di tích này nhỏ nhưng liên quan chặt chẽ đến đình Hoa Xá. Tương truyền rằng xưa kia đến rằm tháng Giêng thì làm lễ hội làng. Từ tối ngày 14, hai pho tượng được rước cùng ngai thờ về Minh Ngự Lâu. Sau khi tắm rửa, ở lại một đêm đến sáng hôm rằm thì rước trở về đình....

Sinh thời, Hồ Chủ tịch đã về thăm Tả Thanh Oai và nói chuyện tại Minh Ngự Lâu, căn dặn dân làng phải chăm lo đồng ruộng và gìn giữ những di tích lịch sử quý giá của làng xã.

Tiền đường đình Hoa Xá. Ảnh ©2015 NCCong

Kiến trúc

Đình Hoa Xá có vị trí đẹp ở bên dòng sông Nhuệ và quay mặt về hướng nam. Các bộ phận kiến trúc từ ngoài vào trong bao gồm: sân trước, nghi môn, sân giữa, tam quan, sân sau, hai dãy tả hữu mạc, tòa đại đình, giếng đình, tất cả nằm trong một khuôn viên với nhiều cổ thụ.

Từ con đường dọc theo sông Nhuệ, du khách xuống ba bậc tam cấp đến sân trước cổng đình làm theo kiểu nghi môn với bốn trụ biểu. Hai trụ chính cao đến 5m, đỉnh trụ đắp nổi hai con nghê quay vào nhau. Sau cổng này là lối đi thẳng qua cầu đá và sân giữa, dẫn tới một tam quan bề thế, hai trụ chính xây vuông, đỉnh trụ đắp hai con nghê, dưới trang trí hình tứ linh. Phía sau tam quan là đôi ngựa đá và sân sau với hai dãy tả hữu mạc. Đại đình gồm tiền đường 5 gian nối liền với hậu cung thành hình “chữ Công”, hai bên là khu vườn còn phía sau có một giếng tròn khá to.

Hậu cung đình Hoa Xá. Ảnh ©2015 NCCong

Minh Ngự Lâu nhỏ hơn nhiều so với đình Hoa Xá và được làm theo một kiểu kiến trúc truyền thống với hai nếp nhà ba gian xếp thành hình “chữ Nhị”.

Lưu ý

Hiện nay bên trong hai di tích đình Hoa Xá và Minh Ngự Lâu còn lưu giữ một số mảng chạm khắc rất tinh vi mang phong cách nghệ thuật cuối thế kỷ 18 và rất nhiều hiện vật quý hiếm có giá trị lịch sử. Trong số 16 đạo sắc phong thần của các triều đại phong kiến từ nhà Lê, Tây Sơn đến nhà Nguyễn có các sắc phong Đô Hồ phu nhân là “Nhàn uyển chi thần” và Lê Đại Hành là “hoàng đế thượng đẳng thần”. Lại có một cuốn thần phả ghi sự tích của hai vị thành hoàng...

Giếng sau đình Hoa Xá. Ảnh ©2015 NCCong

Ngoài 8 câu đối và cuốn thư, hoành phi, cửa võng, vẫn còn lưu bút tích của Ngô Thì Nhậm trong bài minh văn “cung tiến ngựa đá” vào đình từ năm 1798 và một pho tượng Đô Hồ phu nhân, các tấm bia đá, đôi vẹt, hương án, khám thờ, hai bộ long ngai, kiệu bát cống, bát bửu, áo mũ và đồ tế khí làm từ thời Lê Trung hưng, v.v..

Năm 1994 đình Hoa Xá và Minh Ngự Lâu đã được Bộ Văn hoá - Thông tin xếp hạng cụm Di tích lịch sử văn hóa quốc gia. Chỉ mong rằng con sông Nhuệ đang ô nhiễm nặng nề sẽ được khai thông dòng chảy và trở lại như xưa.

Di tích lân cận

• Chùa làng Cự Đà (Linh Minh Tự): xã Cự Khê.
• Chùa làng Hữu Thanh Oai: xã Hữu Hòa.
• Chùa Phúc Lâm, Nhân Hòa: xã Tả Thanh Oai.
• Chùa Thắng Nghiêm Tự: xã Cự Khê.
• Đình Hữu Chung: xã Hữu Hòa.
• Đình làng Hữu Thanh Oai: xã Hữu Hòa.
• Đình làng Phú Diễn: xã Hữu Hòa.

Bản đồ trực tuyến