Dân gian có câu "Con hơn cha là nhà có phúc", câu nói đó rất phù hợp nhà bác học Việt Nam Lê Quý Đôn thế kỷ 18, và cha của ông là Lê Trọng Thứ (1693 - 1781). Đạo đức của ông Lê Trọng Thứ ảnh hưởng sâu sắc đến Lê Quý Đôn. Khi cha con ông làm quan trong triều, vua Lê Cảnh Hưng khen ngợi: "Cha con người thật làm vẻ vang cho sông núi nước Nam. Hãy cố gắng hơn nữa để khỏi phụ lòng xã tắc".

Ông Lê Trọng Thứ người xã Diên Hà, tổng Diên Hà, huyện Diên Hà, phủ Tiên Hưng (nay là làng Phú Hiếu, xã Độc Lập, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình). Lúc nhỏ còn có tên là Lê Phú Thứ, ông sinh năm 1693 và mất năm 1781.

Ông học giỏi từ khi đi thi hương cống ở Sơn Nam, đến khi lên học ở Quốc Tử Giám, bài làm của ông đều được phê điểm ưu. Ông thi đỗ tiến sĩ năm Giáp Thìn (1724) lúc 31 tuổi, sau đó được bổ nhiệm vào Viện hàn lâm, đến năm 79 tuổi thì về hưu. Ông từng giữ tới chức Thượng thư bộ Hình. Về tước vị, ông được phong từ tước bá "Diên phương bá" đến tước hầu "Diễn phái hầu". Khi qua đời, ông được tặng hàm Thái bảo, tước Hà quận công. Ông còn có hiệu Trúc Am và có "Trúc Am thi văn tập". Ông là một người cha mẫu mực, một ông quan cần mẫn liêm chính, thẳng thắn trung thực, hết lòng vì dân vì nước. Khi công danh tột đỉnh cũng như khi về quê, ông luôn luôn sống giản dị, kính già yêu trẻ. Chúng ta không thể hình dung nổi cuộc đời làm quan của ông biết bao thăng trầm, trắc trở.

Sử sách viết về ông: "Trọng Thứ là người chất phác, bộc trực, dám nói thẳng, là một chỗ dựa vững chắc của triều đình" (Việt sử thông giám cương mục - chính biên, Nhà xuất bản Sử học). Chúa Trịnh Doanh cũng phải khen ông là người trung thực dám nói thẳng và ban cho ông bốn chữ "Đặc hiệu hảo ân" (Ân huệ đặc biệt danh tiếng tốt đẹp). Vì "trung ngôn nghịch nhĩ", nói thẳng thì khó nghe, mà cuộc đời phải trải qua bao thăng trầm.

Để cuối cùng có được đánh giá và những lời ban khen ấy, ông đã từng bị giáng chức, cách chức. Khi tiến sĩ Trần Hiền bị Trần Cảnh vì thù riêng mà vu oan, ông dám đương đầu bảo vệ Trần Hiền (Hiền là thầy dạy Nguyễn Tuyển, Nguyễn Cừ hai thủ lĩnh nghĩa quân) để rồi bị giáng chức đi làm giám sát Hải Đông. Vì tranh luận với Nguyễn Công Hằng về hình luật, ông bị giáng xuống hai bậc, bị giải nhiệm, không được họp bàn ở viện cơ mật. Ông còn dâng khải kể bảy tội của Đỗ Thế Giai, bị cách chức cho về quê. Tháng giêng năm 1740, ông mới được phục chức. Lê Trọng Thứ không chỉ đối mặt với "quan tham" mà ngay cả với chúa Trịnh, ông cũng phê phán những việc làm không đúng của chúa Trịnh.

Một lần Trịnh Doanh hỏi ông về lão thần quận Triệu Nguyễn Huy Nhuận (bị Đỗ Thế Giai dèm pha), ông nói: "Các bậc lão thần có danh vọng đối với nước nhà cũng như những cây cao đối với cánh rừng. Rừng không thể một lúc mọc ngay cây to. Triều đình không phải một khoa thi mà kén chọn được ngay người tài giỏi, lịch duyệt. Bây giờ nếu để cho bìm bìm leo đổ đại thụ, bậc lão thần có danh vọng chỉ vì mấy lời dèm pha mà bị cách chức thì còn ai không lo cho thân phận mình". Cũng nhân việc này ông dâng khải trình bày về việc trọng hiền đãi sĩ.

Những việc của dân, ông cũng từng mạnh dạn tâu trình. Có lần ông nói với Trịnh Doanh: "Nhà nước đã thu thuế ruộng mấy lần, nay lại đánh thuế các hộ làm muối. Chỉ có một mảnh đất mà mấy lần đóng thuế. Như vậy dân nghèo khó bề nuôi sống vợ con". Chúa Trịnh nghe ông bãi bỏ thuế muối.

Một lần ưu binh làm loạn, Trịnh Doanh định đưa quân đến đàn áp, ông nói: "Không nên vì tổ kiến để vỡ đê dài" rồi ông tình nguyện đi gặp ưu binh. Bằng lời nói, bằng tấm gương sáng về đạo đức của mình, ông đã giải tán được đám ưu binh, tránh được một cuộc đổ máu.

Sáu mươi lăm tuổi ông xin về hưu. Trịnh Doanh không đành được, cho ông về, nhưng chỉ một năm sau lại triệu ông ra làm quan.

Người gởi: phamquoc 12/1/2008 2:03:59 PM

Trang Đầu | Lùi Lại | Trang Kế | Trang Cuối

Trung Tâm Cộng Đồng Người Việt Tại Saint Louis, 3736 Gravoid Rd. Saint Louis city, MO 63116.
Designed and Developed @ 2008 by Peter Pham. Xem tốt nhất với Firefox.