Chỉ cách trung tâm Hà Nội chừng 40km, song không nhiều người biết đến làng Cựu, xã Vân Từ, huyện Phú Xuyên, nơi có hàng chục ngôi biệt thự mang phong cách kiến trúc Pháp. Cảm nhận chung của tất cả du khách khi đặt chân đến ngôi làng độc đáo này là bất ngờ, thích thú như vừa khám phá một điều mới mẻ.
Làng Cựu có địa thế hình con cua, nằm bên bờ sông Nhuệ. Trước những năm 1920 của thế kỷ trước, làng cũng nghèo nàn, lạc hậu như nhiều vùng nông thôn khác. Làng “khoác áo mới” sau vụ hoả hoạn thiêu rụi nửa làng vào những năm ba mươi buộc những người nông dân khốn khó phải tỏa đi tứ xứ kiếm kế sinh nhai, khi có tiền, họ về quê xây biệt thự. Bởi thế, hàng chục ngôi biệt thự cổ làng Cựu được xây dựng trong thời gian từ 1930 đến 1945 với kiểu kiến trúc vòm cuốn, mái chảy, gỗ lim, ngói mũi, xây bằng mật ong trộn muối. Các chi tiết nhỏ trong các biệt thự đều được chạm trổ cầu kì hình hoa lá, hạc, phượng...Không chỉ trang trí cầu kì bên trong mà các gia đình giàu có ngày ấy cũng để ý đến việc bài trí phía ngoài. Thềm lát đá xanh, các bể nước vẽ nhiều họa tiết, cổng hình các con vật như tôm, dơi, nghê, hươu, nai…
 Nhà ông Xã Vình, một nhà buôn gỗ là một trong những biệt thự cầu kỳ nhất. Lối ngõ thênh thang lát đá tảng xanh, hai toà nhà ở hai bên nối với nhau bằng cầu bê tông uốn lượn. Cổng được trang trí "sơn thuỷ hữu tình", một bên là hươu, nai, còn một bên là sông suối, cá. Nhà của cụ Hàn Thăng thì mang dáng dấp đại quan, mái cổ, cửa bức bàn, cột gỗ lim to, nền nhà tôn cao, sân thấp mà rộng, toà ngang dãy dọc như ở chốn "tam cung lục viện". Còn tòa biệt thự khổng lồ của ông Chu Văn Luận được ông xây làm Trường học Huỳnh Thúc Kháng với nguyện vọng chắp cánh ước mơ cho con em làng Cựu tiếp tục giỏi giang, về xây dựng cho quê hương, đất nước. Cổng làng cũng là điểm nhấn kiến trúc của làng. Cổng xây cao 3 tòa tháp, trên có nậm rượu, nụ hoa, bên cạnh có điếm canh để bảo vệ an ninh cho dân làng…
Dọc làng Cựu, thậm chí đi sâu vào các ngõ, đâu đâu cũng thấy sự hiện diện của những ngôi biệt thự cổ với những nét kiến trúc rất tinh tế. Nét độc đáo của ngôi làng là những ngõ nhỏ lát đá xanh, những tảng đá lớn dày, mát lạnh, rất phù hợp với không gian cổ kính của làng, nay được dần thay bằng những con đường bê tông.
Ông Trần Đức Tiến, Bí thư chi bộ thôn Cựu cho biết: Sau năm 1945, chủ nhân của những ngôi biệt thự này ly tán khắp nơi, người ở Hà Nội, người phát triển nghề may vào tận Sài Gòn - Chợ Lớn, cũng có người sang Mỹ, Pháp làm ăn. Hiện ở làng chỉ có hơn 100 hộ, với hơn 600 nhân khẩu, sinh sống bằng nghề nông nên không có tiền đầu tư chống lại sự xuống cấp của những ngôi nhà. Tuy nhiên, nhân dân làng Cựu rất có ý thức trong việc bảo tồn những ngôi biệt tự cổ, bằng chứng là nhân dân đã tự nguyện đóng góp được  hơn 700 triệu đồng cho dự án tu bổ căn biệt thự là trường Huỳnh Thúc Kháng làm nơi tụ họp, sinh hoạt văn hóa cho dân.
Ông Nguyễn Cát Khoa, Trưởng phòng VH-TT huyện Phú Xuyên khẳng định: Phòng chưa từng nhận được đề nghị quan tâm tới những căn biệt thự từ nào từ làng Cựu hay xã Vân Từ. Tuy vậy, trong thời gian tới, phòng sẽ cử cán bộ xuống đánh giá thực trạng, đồng thời nghiên cứu giá trị văn hoá, kiến trúc của làng. Trên cơ sở những kết quả nghiên cứu, Phòng VH-TT huyện sẽ xây dựng phương án bảo tồn, tôn tạo và trình lên các cơ quan cấp trên với tinh thần tôn trọng giá trị lịch sử của làng biệt thự cổ này.