KTÄT
Muốn và o Ä‘á»™ng nà y phải qua Ä‘á»n Trình xây dá»±ng ở chân má»™t quả núi năm ngá»n (ngÅ© nhạc), chùa Thiên Trù, chùa Tiên SÆ¡n, chùa Giải Oan, Ä‘á»n Trấn Song (Cá»a Võng) thá» bà chúa Thượng Ngà n là ngÆ°á»i cai quản núi rừng HÆ°Æ¡ng SÆ¡n. Äá»™ng HÆ°Æ¡ng TÃch tiêu biểu cho má»™t vùng thắng cảnh. NgÆ°á»i dân quen gá»i chùa Thiên Trù là chùa Ngoà i và động HÆ°Æ¡ng TÃch là chùa Trong. Theo Ä‘Æ°á»ng bá»™, Ä‘á»™ng nà y cách chùa Thiên Trù 2004 mét. Cổng Ä‘á»™ng HÆ°Æ¡ng TÃch được là m bằng những phiến đá tạc vuông vức và o năm Äinh Mão (1927). Qua cổng Ä‘i xuống 120 báºc đá và o tá»›i Ä‘á»™ng. NgÆ°á»i xÆ°a tưởng tượng Ä‘á»™ng nà y là hà m của con rồng mà đuôi rồng ở táºn Ãi Nà ng – hang nÆ°á»›c (xã An Phú, huyện Mỹ Äức). Quả núi có Ä‘á»™ng nà y cao thứ hai sau núi Bà Lá»— ở phÃa trÆ°á»›c núi chùa HÆ°Æ¡ng. Từ cá»a Ä‘á»™ng Ä‘i lên dốc cao, ngÆ°á»i ta vẫn nói là lối lên trá»i. Còn lối xuống âm phủ là má»™t khe sâu xuống lòng hang. Nhìn lên trần Ä‘á»™ng thấy những giá»t nÆ°á»›c từ nhÅ© đá tà tách rÆ¡i xuống, ngÆ°á»i xÆ°a gá»i là “sữa mẹâ€. CÅ©ng có ngÆ°á»i tưởng tượng cảnh nà y nhÆ° “mÆ°aâ€, nên có câu “Cá»a chùa cách má»™t bÆ°á»›c chân/Trong mÆ°a ngoà i tạnh nhÆ° ngăn ná»a trá»iâ€. Tiếp đó là các nhÅ© đá má»c nhấp nhô cao thấp, được đặt tên là đụn gạo, nong tằm, né kén, chuồng lợn, ao bèo, cây và ng, cây bạc, đầu cô, đầu cáºu... Ngoà i sá»± sáng tạo của thiên nhiên, con ngÆ°á»i cÅ©ng đá góp phần tu bổ, tôn tạo cho di tÃch quý giá nà y nhÆ° sá»± bà i trà hệ thống tượng Pháºt theo quy mô Æ°á»›c lệ giống ở pháºt Ä‘iện của má»™t ngôi chùa: Ba pho Tam thế, A Di Ä‘Ã , Di Lặc, rồi đến Quan Âm nghìn tay nghìn mắt, tòa Cá»u Long, ThÃch Ca sÆ¡ sinh..., ngoà i ra còn có tượng Äức Ông và các pho tượng háºu. Các pho tượng nà y Ä‘á»u tạc bằng gá»—, sÆ¡n son thếp và ng rá»±c rỡ. Trong số những pho tượng ấy, đáng chú ý có tượng Pháºt bà Nam Hải Quan Thế Âm mà các pháºt tá» thÆ°á»ng gá»i là bà Chúa Ba, con gái thứ ba của vua Diệu Trang tu hà nh đắc đạo thà nh pháºt. Pho tượng nà y được là m bằng đá xanh, có chiá»u cao từ bệ ngồi đến đỉnh đầu 1,06 mét. Nét mặt nhân háºu, từ bi, dáng ngÆ°á»i thon thả, cổ cao ba ngấn, búi tóc duyên dáng, tà áo má»m mại, gần vá»›i Ä‘á»i thÆ°á»ng. Tượng được tạc liá»n khối và o năm Cảnh Thịnh thứ hai (1793). Trong Ä‘á»™ng HÆ°Æ¡ng TÃch còn có má»™t bệ đá hoa sen là m theo kiểu bệ đá thá»i Trần, gồm có ba phần: chân bệ, thân bệ và mặt bệ do các phiến đá vuông ghép và o nhau. Xung quanh chân và mặt bệ chạm nổi cánh hoa sen, má»™t biểu tượng của Pháºt giáo. Hai góc chạm nổi hình ngÆ°á»i đóng khố, cởi trần, Ä‘Æ°a tay nâng mặt bệ. Äây cÅ©ng là má»™t tác phẩm Ä‘iêu khắc quý hiếm. Và o trong Ä‘á»™ng HÆ°Æ¡ng TÃch, nhìn lên vách trái có năm chữ Hán “Nam thiên đệ nhất Ä‘á»™ng†(Ä‘á»™ng đẹp nhất trá»i Nam). Äó là bút tÃch của Trịnh Sâm viết năm Canh Dần (1770), cách ngà y nay trong 240 năm. Ông là chúa thứ tám của há» Trịnh, con trưởng của Trịnh Doanh. Trịnh Sâm sinh năm 1739, nối nghiệp chúa từ năm 1767 đến năm 1782, xÆ°ng là nguyên soái, TÄ©nh Äô VÆ°Æ¡ng. Trong thá»i gian ông cầm quyá»n có hai việc gây tai tiếng trong phủ chúa, Ä‘Æ°a đến sá»± sụp đổ cÆ¡ nghiệp há» Trịnh: phế hoà ng thái tá» Lê Duy VÄ© rồi giết Ä‘i, truất con lá»›n là Trịnh Khải để láºp con nhá» là Trịnh Cán (con của phi tần Äặng Thị Huệ) là m thế tá» (năm 1780). Sau khi ông mất năm Nhâm Dần (1782), Trịnh Cán lên ngôi, bà Äặng Thị Huệ nắm quyá»n bÃnh, quân Tam Phủ (Kiêu binh) nổi loạn, phế Trịnh Cán, láºp Trịnh Khải lên là m chúa. Từ đó, cÆ¡ nghiệp há» Trịnh suy yếu, mở Ä‘Æ°á»ng cho Nguyá»…n Huệ ra Bắc Hà “phù Lê diệt Trịnhâ€. Trịnh Sâm còn là má»™t nhà thÆ¡ có tà i, để lại nhiá»u táºp thÆ¡ cho háºu thế. Triệu Chinh Hiểu
Äá»™ng HÆ°Æ¡ng TÃch gợi nhá»› chúa Trịnh Sâm
KTÄT - Quần thể di tÃch – thắng cảnh HÆ°Æ¡ng SÆ¡n ở huyện Mỹ Äức được nhiá»u ngÆ°á»i cho là phong cảnh vịnh Hạ Long trên cạn. Ở đây có núi non trùng Ä‘iệp, có rừng ba tầng, có suối trong xanh, rong rêu lÆ°á»›t theo mái chèo Ä‘Æ°a khách và o các chùa và hang Ä‘á»™ng. Hà ng năm lá»… há»™i chùa HÆ°Æ¡ng bắt đầu từ mùng 6 tháng giêng đến hết tháng ba âm lịch. Có ngÆ°á»i nói Ä‘i thăm HÆ°Æ¡ng SÆ¡n mà không và o Ä‘á»™ng HÆ°Æ¡ng TÃch thì coi nhÆ° không Ä‘i tá»›i nÆ¡i.
