Danh tướng- Lê Ngọc Trinh (18 - 42 Sau CN)
Bà là người xã Lũng Ngoại, huyện Bạch Hạc, phủ Tam Đái, xứ Sơn Tây, nay là thôn Lũng Ngoại, xã Lũng Hoà, huyện Vĩnh Tường.
Sách cũ có chép, ở xã Đàm Luân (làng Hoà Loan) có ông Lê Hoàn, lấy vợ là Nguyễn Thị Tấn, người xã Lũng Ngoại.
Về gia thế, vị tổ 3 đời nhà hệ Lê vốn quê ở xã Vĩnh Khang, phủ Kinh Môn, xứ Hải Dương, làm quan y viện. Đất Kinh Môn, bị binh lửa tàn phá, ông tổ họ Lê chuyển lên ở xã Lũng Ngoại và vẫn theo nghề thuốc. Đến đời con trai ông là Lê Quang sinh được 2 con trai. Một người là Lê Định, năm 23 tuổi sau khi lập gia đình lại trở về quê cũ sinh sống, giữ cơ nghiệp tổ tông. Người con thứ là Lê Hoàn, sau khi kết duyên với bà Tấn thì về cư trú ở xóm Ngự, giáp Đông xã Đàm Luân, đời sau gọi nơi ấy là đất "khai cơ" (mở nền móng). Lê Hoàn có hai con gái. Người chị đặt tên là Lê Thị Chàng. Người em đặt tên là Lê Thị Chạ. Vì 2 người cùng một lần sinh vào ngày 10 tháng Chín năm Mậu Dần và rất giống nhau nên đều có tên là Ả Nương, còn gọi là “ Ả Chàng", "Ả Chạ". Ả Chạ là cô gái rất thông minh, có tài bắn cung, đánh xe, những công việc của nghề binh, việc nào cũng thành thạo; tính nết lại hiền hòa hiếu hạnh, biết đánh đàn ca, chơi cờ, làm thơ, viết phú. Lúc nhỏ, hai chị em đều ham thích dạo chơi ở hồ Sen trong gò Quảng, thôn Hòa Loan. Hai chị em khi ấy đã chọn hơn 20 người con gái trong làng cùng trang lứa lên mảnh đất bằng trên gò chia thành 2 đội voi ngựa tập chia đánh trận. Hai chị em làm tướng, các bạn gái làm quân. Quân tướng của "Ả Chàng" thường bị thua chạy. Còn quân tướng của “Ả Chạ” kiên cường nên thường thắng lớn.
Năm 2 chị em tới 12 tuổi, cha mẹ mới đặt tên thật cho cô chị là Lê Ngọc Thanh, còn cô em là Lê Ngọc Trinh. Năm 19 tuổi, Ngọc Thanh kết duyên với con trai thứ hai của ông Đinh Phiên, người ở Lũng Ngoại. Chẳng may, một tháng sau, người chồng của Ngọc Thanh mắc bệnh rồi qua đời. Mẹ già thương con mà trở nên bệnh nặng, rồi mất. Ngọc Trinh ở Lũng Ngoại cư tang. Một tháng sau, trong nước xảy ra đại biến loạn. Giặc Hán Tô Định sang làm Thái thú (năm 34), trong nước trăm họ lầm than, muôn dân không người cứu vớt.
Ở Đàm Luân, Ngọc Trinh hay tin Tô Định là kẻ tham tàn, trong lòng sôi sục ý chí, muốn được xướng nghĩa khởi binh. Thế nhưng chí anh hùng không đủ mưu làm việc lớn. Vì thế lực lẻ loi, đành phải chờ thời. Được tin chị em Bà Trưng chiêu binh, mới hừng hực quyết tâm phó thác việc nhà cho chị gái còn mình thì quyết một lòng báo quốc, phục nghĩa trừ tà. Sẵn trong tay có hơn 20 người nữ quân cùng trang lứa, nàng dẫn đến gặp Trưng Trắc, các nữ quân được nhận dưới quyền của Trưng Nhị, theo Hai Bà đến hội ở cửa sông Hát tuyên bố khởi nghĩa. Ngọc Trinh được phân coi giữ "Tả quân nội thị"` gồm 500 người.
Sau khi dẹp xong Tô Định, Hai Bà lên ngôi Vương, đổi gọi là Trưng Vương. Ngọc Trinh được TrưngVương giao cho coi giữ trung quân nữ kiêm tả hữu thị vệ. Một năm sau, Ngọc Trinh xin về thờ cúng tổ tiên, chăm phần hương khói mẹ hiền, ở Đàm Luân cùng với chị gái Ngọc Thanh. Mỗi năm theo lệnh về hội với Trưng Vương hai lần. Dân xã Đàm Luân lúc đó chỉ có 4 họ là Đinh, Nguyễn, Phùng và Trương đều theo Ngọc Trinh xin làm thần thuộc. Rồi lại về giữ lễ quê ngoại là xã Lũng Ngoại, dân chúng một lòng yêu mến.
Sau lần bái yết TrưngVương vào ngày 10 tháng Năm, Ngọc Trinh đến lễ và vào ở hẳn trong chùa Long Linh Hoa ở quê nhà. Mới được vài tháng thì có viên tướng nhà Hán dưới thời Vua Quang Vũ là Mã Cẩm, người xã La Nội, phủ Quốc Oai, vốn là viên quan lang người Việt, nghe tin Ngọc Trinh là người có tài đức xuất chúng mới sai quân tướng tìm mọi cách để bắt về.
Ngày 4 tháng Giêng, nàng đang cùng với chị gái Ngọc Thanh ở trong chùa thuộc khu Mai Hanh, thì bất ngờ gặp tớ thầy họ Mã khoảng hơn 10 người ở giữa đường. Gặp nàng, bên họ Mã xúm lại, vây lấy định bắt lấy đem đi. Thầy tớ họ Mã đuổi bắt đến tận nhà, nàng truyền cho mọi người chống cự quyết liệt. Bọn thầy tớ họ Mã vây chặt bên ngoài nhà, đến 6 - 7 ngày sau vẫn không sao bắt được nàng.
Lần tiếp theo vào sáng ngày 10 tháng Giêng, đang lúc hai chị em nàng ngắm cảnh ở trên hồ sen thì quân họ Mã ập tới. Hai chị em nhảy xuống hồ sen. Họ Mã hô hoán sai gia nhân lội xuống, nhưng vì nước quá sâu nên không làm gì được, đành phải trở về. Về sau tiếc thương, dân xã làm miếu thờ. Nơi thờ chính là miếu Ngòi làng Lũng Ngoại, bên bờ sông Phan. Còn có 3 đình là Đình Đông, Đình Trung và Đình Nam làng Lũng Ngoại cùng thờ.
Làng Lũng Ngoại có 4 tiệc chính gọi là "đại tiệc" trong một năm. Ngày 10 tháng Giêng lễ tế ngày mất của Ngọc Trinh ở miếu Ngòi. Ngày 10 tháng Năm lễ tế ngày chiêu quân, mộ tướng, cũng ở miếu Ngòi. Ngày 10 tháng Chín tiệc ngày sinh của hai chị em Ngọc Thanh và Ngọc Trinh, cáo tế ở miếu, rồi nghinh rước về 3 đình của 3 thôn. Ngày 10 tháng 11 kỉ niệm ngày hội quân về với Bà Trưng. Lễ tế tại miếu Ngòi. Làng Hoà Loan thờ ở đình làng. Cỗ cúng tế cũng như ở làng Lũng Ngoại.