Đền Ngọc Sơn

Đây là nội dung bi ký trên bia đá đặt ở dình Trấn Ba đền Ngọc Sơn với tên "Văn Xương miếu bi" , bài ký do Án sát xứ Hà Nội đương thời Đặng Lương Hiên soạn , viết về đặt trùng tu ngôi đền do Phương Đình Nguyễn Văn Siêu chủ trì . Nguyên văn chữ hán có ảnh kèm theo . Bản dịch copy trên mạng lười chưa đối chiếu lại :

Xây dựng mà không tô điểm thì không kỳ, kết cấu mà không tự nhiên thì không đẹp. Hà Thành là cố đô Thăng Long, trải xem di tích nổi tiếng, ngắm xét việc xưa nay, nên nhìn nhận như thế nào?

Phía Đông thành Hà Nội, ở thôn Hà Thanh, huyện Thọ Xương có hồ, gọi là hồ Hoàn Kiếm, trong hồ có đảo, gọi là Ngọc Sơn. Trong đảo Ngọc Sơn có miếu gọi là miếu Văn Xương. Tôi, Án sát ở Hưng Yên đổi về gặp Phương Đình hai người khoác tay nhau dạo bước. Kể là: Hồ Hoàn Kiếm này đời xưa rất lớn, sau thời Lê Trung Hưng, đã chở đất về lấp làm đường xe chạy, chạy suốt đến Long Lâu Nhĩ Hà. Nửa hồ bên hữu gọi là Hữu Vọng, nửa hồ bên tả gọi là Tả Vọng. Núi ở hồ Tả Vọng là Điếu Đài. Đầu niên hiệu Gia Long có miếu thờ Quan Vũ Đế quân. Đến niên hiệu Thiệu Trị làm miếu riêng thờ Văn Xương Đế quân. Gần đây ông Án sát Nguyễn Như Cát, qua thăm núi hồ, thương cảm vì quy chế thô kệch, không tu sửa thì sẽ đổ nát. Bèn bàn định quyên tiền. Nhưng chưa kịp làm thì ông Cát bị điều đi làm Bố chánh ở tỉnh Đông. Thế là tôi thay ông, chủ việc này. Tham khảo sách "Thiên quan thư”, sao Đẩu Khôi gồm sáu sao, gọi là Văn Xương cung đẩu. Sáu sao ở phía dưới, cứ hai sao cặp thành một và gọi là Tam Thai. Văn Xương thực chủ văn minh của thiên hạ. Hai sao phía tây gần sao Văn Xương gọi là Thượng Thai. Một sao ở dưới, chủ phân định các vùng Kinh, Dương, Việt. Từ khi mở mang đến nay. Nền nhân văn của ta vẫn kết giao với các nền nhân văn các tiểu quốc quanh Hoa Hạ. Nay miếu mới đã làm xong, phía trước kề bờ nước là Đình Trấn Ba, ngụ ý là núi Chỉ Trụ trấn chặn các làn sóng văn hóa. Bên tả là cầu Thê Húc, phía đông cầu đã dựng Đài Nghiên. Lại về phía đông trên núi Độc Tôn, đã xây tháp Bút, tượng trưng cho văn vật. Qua ba, bốn năm dựa vào tiền quyên góp, đã làm xong, rồi làm bài ký.

Nghĩ rằng: Miếu thờ Văn Xương ở khắp thiên hạ, để dạy mọi người làm điều thiện mà thôi. Nhưng người ta làm điều thiện, không gì thiết yếu bằng ngăn lòng dục của người mà giữ lẽ phải của trời. Chẳng cầu phúc mà tự nhiên được phúc. Đạo nhà Nho ta sáng chói trong kinh sách. Sao còn phải nói thêm. Từ khi người đời xướng lên thuyết Tử Đông Đế quân thì việc tin theo báo ứng luân hồi ngày càng thịnh. Muốn bứt nhổ tục ấy không phải là dễ. Nhìn ngắm quy mô miếu mạo, hình thế Đài Nghiên, Tháp Bút, Đình Trấn Ba, xem văn chữ sẽ nảy sinh ý tưởng. Sẽ thấy thật khác với những gì người đời thường đã làm. Cần tôn tạo cái đẹp tự nhiên trước, rồi kết cấu điểm xuyết. Thăng Long là đất vua quan. Sự đời biến đổi, danh thắng hoang tàn. Cảm nhớ dấu xưa mà sửa sang phục hồi, khiến non sông thêm tươi đẹp. Còn việc thịnh suy đều có nguyên nhân của nó. Chúng tôi đã lãm duyệt các danh tích, khảo cứu việc xưa và nay, đã nhìn nhận như thế”.

( theo fb Bùi Quang Tuấn )