Thành nhà Hồ

TIẾNG KHÓC BÌNH KHƯƠNG
Bên cạnh thành Tây Đô do Hồ Quý Ly cho xây dựng tại huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá, có đền thờ nàng Bình Khương, trong đền còn đó tảng đá nàng đập đầu kêu khóc thương chồng vì bị chết oan.
Để xây thành, hàng triệu m3 đất, hàng vạn phiến đá được đào đắp thủ công, có những khối đá nặng tới 25 tấn. Kể rằng mỗi ngày nhặt được hàng thúng ngón tay của thợ bị đứt lìa.
Cống sinh Trần Công Sĩ được Hồ Quý Ly giao cho giám sát và đốc thúc quân lính xây dựng đoạn thành phía Đông. Đoạn thành đó cứ xây lên lại đổ, nghi ngờ ông Cống làm phản, cố tình làm chậm tiến độ xây thành, Hồ Quý Ly đã chôn sống ông vào trong tường thành. Khi hay tin dữ, nàng Bình Khương đã chạy đến kêu oan cho chồng, nàng dập đầu vào tảng đá cho đến khi chết. Người ta chôn nàng ngay bên cạnh cùng mộ chồng, sau dần thành một ngôi miếu nhỏ.
Trên sườn thành, đặt tấm bia "Trần triều Cống Sinh Bình Khương phu quân chi biếm" có nghĩa là nơi chôn lấp chồng nàng Bình Khương, là Cống Sinh triều Trần. Hậu cung đền làm theo kiểu thượng sàng hạ mộ, bia đá còn khắc chữ "Trần triều Cống Sinh - Bình Khương nương, phu nhân chi thạch" - tảng đá nàng Bình Khương - Phu nhân của Trần triều Cống Sinh, phía trước bia là phiến đá còn vết đầu và hai tay nàng Bình Khương in dấu.
Bên ngoài lại có một số tấm bia được dựng vào thời Nguyễn, năm 1903, tổng đốc Vương Duy Trinh xin vua ban sắc tặng nàng Bình Khương 4 chữ: "Tiết liệu khả phong".
Gần đây, khi trùng tu đền đã phát hiện một bộ xương phụ nữ phía dưới phiến đá "khóc chồng", đây đúng là mộ của bà Bình Khương, sau đó được cải táng ra bên ngoài để tránh nơi bị đá đè.
Trăm năm tình vợ nghĩa chồng
Thành xây đá nặng mặn nồng bấy nhiêu!

( bài và ảnh của Nguyễn Phong )