Đền Thượng

ĐÌNH THƯỢNG NÚI NHỒI

“Sắc đá óng ánh như ngọc lam, chất xanh biếc như khói nhạt. Sau này đục làm khí cụ, ví như đẽo thành khánh đánh một hồi thì tiếng ngân muôn dặm, dùng làm bia, văn chương để lại thì còn mãi nghìn đời”
An Hạch sơn hay Nhuệ sơn, núi Khế được gọi theo tên nôm của làng là núi Nhồi. Nơi đây nổi tiếng với chất lượng đá tốt nhất nước Việt, ngay từ thời Bắc Thuộc đã bắt đầu khai thác đá làm khánh mang về tàu, theo văn bia chùa Báo Ân, núi An Hoạch dựng năm 1100, cho biết chính Thái úy Lý Thường Kiệt là người đầu tiên mang nghề đục đá đến cho dân làng Nhồi.
Sẵn nguồn đá tốt, nghề đá tại đây ngày càng phát triển và nổi tiếng, nhiều di tích lăng tẩm, đền miếu từ của triều đình, quan lại đến đình chùa của làng xã, nhà cửa của tư nhân đều đã chọn đá núi Nhồi để xây dựng cho rằng đó là sang trọng nhất. Đến xa như các lăng mộ ở Kinh Bắc hay cung điện tại Huế cũng có dấu tích của nghệ nhân làng đá núi Nhồi. Lại phải kể đến các công trình lớn quốc gia, xưa thì có Hoàng thành Thăng Long, thành Nhà Hồ, Lam Kinh...; nay lại có lăng Bác, bảo tàng Hồ Chí Minh... Cũng làm bằng đá núi Nhồi. Bởi thế, từ thời vua Lê Thánh Tông đã cho đào một dòng kênh đi ngang qua đây, cũng là để tiện việc vận chuyển đá ra Bắc vào Nam, kênh đó gọi là sông Nhà Lê, giờ vẫn còn sử dụng.
Trên sườn núi có đình Thượng - đình Bốn Ban là đình chung của bốn làng: Nhuệ, Tu, Nạy, Sau; là trung tâm sinh hoạt văn hóa, tế lễ của các làng xưa kia. Đây là nơi thờ Thành hoàng làng - ông tổ của nghề đá, về sau có Mãn quận công Lê Trung Nghĩa cũng được tôn hậu thần và phối thờ. Trước sân đình là hàng võ sĩ, voi ngựa, phỗng chầu được khắc tạc mang phong cách nghệ thuật điêu khắc của thế kỷ 17 - 18, khối núi cao vút phía sau lại có tượng Phật khắc vào vách đá. Đứng từ đình Thượng sẽ thấy núi Vọng Phu, trên đỉnh có tượng đá tự nhiên hình người phụ nữ chờ chồng, có lẽ từ đây là góc nhìn đẹp nhất vậy nên người xưa đã chọn để xây đình, cũng là để làm nơi thuận tiện cho việc ngắm cảnh núi non hùng vĩ!
Quần thể danh thắng núi Nhồi gồm hàng chục di tích đình chùa, lăng mộ, thạch động là địa điểm du lịch nổi tiếng từ nghìn năm trước của huyện Đông Sơn, xứ Thanh Hoá!