Chùa Hồ Thiên

Thăm Chùa Hồ Thiên nằm trong Khu di tích nhà Trần tại Đông Triều. Ngôi chùa đã được Bộ Văn hoá - Thông tin công nhận là Di tích lịch sử - văn hoá cấp quốc gia từ năm 2006. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, chùa Hồ Thiên huy hoàng trong lịch sử đến nay chỉ còn là phế tích, nhưng khu thánh địa linh thiêng nguyên sơ này đang được tích cực tôn tạo. Ngôi chùa toạ lạc trên núi Phật Sơn, nơi mà theo các nhà phong thuỷ là có địa thế “long chầu, hổ phục” rất đắc địa. Ấn tượng nhất hiện còn ở ngôi chùa cổ là tấm bia đá lớn ở trong một nhà bia mới dựng, được ghép mộng đá thay nhà bia cũ xây bằng gạch. Sau gần 300 năm tồn tại, đến nay những nét chữ, chạm khắc trên bia vẫn rất rõ nét. Có ý kiến cho rằng đây là tấm bia đá đẹp nhất hiện nay trong các di tích ở Quảng Ninh. Bia dựng ngày tốt tháng 3 niên hiệu Vĩnh Hựu thứ 2 (1736). Cuối bài văn bia khắc bài thơ của chúa Trịnh Cương có tựa đề “Ngự chế Hồ Thiên tự thi”. Phía sau chùa có 3 ngọn tháp. Một tháp đá bị đổ hoàn toàn; một tháp đế xây đá, thân tháp xây gạch (có thể là trùng tu) đã mất phần chóp, chiều cao 3,85m2. Trong tháp đặt một tượng đã ngồi theo kiểu kiết già, mặc áo cà sa, ngực có chữ Vạn, chiều cao 0,50m, rộng vai 0,23m.

Đặc biệt ở đây là ngôi tháp đá 7 tầng, kiến trúc mang dấu ấn đặc trưng của tháp đá thế kỷ XVII. Tháp có chiều cao 8,6m (cả chóp), được ghép mộng chắc chắn bằng các phiến đá xanh to thớ mịn, xung quanh mỗi tầng là 4 cửa vòm cuốn thông nhau, khoảng cách giữa mỗi tầng tháp được rút ngắn và thu nhọn lại 10cm; đỉnh tháp là một bình nước cam lồ. Mái của tầng một được chạm nổi xung quanh hai tầng cánh sen, chính giữa lòng tháp tầng một đặt một khối đá xanh vuông (mỗi chiều 0,73m * 975m) trên mặt chạm hình bát quái xen lẫn hoa văn xoắn chấm tròn, xung quanh chạm nổi ba lớp với 72 cánh sen, mỗi cánh sen lại có hình hoa văn xoắn. Trên diện tích đất tương đối bằng phẳng ở mỏm phía Nam của ngọn núi Phật Sơn, la liệt các di vật khảo cổ. Lẫn trong bụi cỏ, hốc cây, là những phiến đá xanh đổ vỡ ngang ngửa, những đống gạch, ngói vỡ thời Trần được khai quật qua các đợt khảo cổ, những tảng chân cột chạm trổ hình hoa sen ... Sử cũ ghi rằng, chùa Hồ Thiên được xây dựng vào thời Trần, là nơi đăng đàn thuyết pháp của Điều ngự giác hoàng Trần Nhân Tông. Sau khi Pháp Loa kế tục sự nghiệp của Trần Nhân Tông, vào thế kỷ XIV, ông đã cho xây dựng ở đây hàng chục công trình với quy mô đồ sộ như khu chùa chính, khu nhà bia, khu tăng xá, khu vườn tháp… để làm nơi truyền kinh giảng đạo. Đến thời Hậu Lê, chùa Hồ Thiên đổ nát và được triều đình trùng tu lại nguyên trạng.

Đường lên chùa đang được tôn tạo phía gần đường, đường đi bộ lên chùa khá dốc và dài, đi dọc con suối, xuyên qua rừng trúc, rừng tự nhiên.

(Nguyễn Huân)