Bảo tàng lịch sử Việt Nam

Nguyễn Sinh Duy trong tác phẩm “Quảng Nam và những vấn đề sử học” (Nxb Văn hóa thông tin, năm 2006) cụ thể hơn nhưng vẫn còn băn khoăn: “Ông Huber không cho biết rõ tấm bi ký Chăm ấy xuất xứ từ làng An Thái thuộc tổng An Thái, phủ Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam hay tại xã Lạc Thành, tổng An Thái thuộc phủ Điện Bàn, mặc dù ông có chú rõ là không phải An Thái trong tỉnh Bình Định”.

Tra vào các thư tịch cổ có liên quan đến các làng xã của Quảng Nam vào giai đoạn khoảng năm 1911 (khi tấm bia được công bố) là Đồng Khánh Địa dư chí (khoảng 1887 - 1890) và Tạp chí của Hội Đô thành hiếu cổ (Bulletin de Amis du Vieux Huế) khoảng 1916 ta thấy không có làng An Thái mà chỉ có tổng An Thới Thượng thuộc huyện Diên Khánh, phủ Điện Bàn và tổng An Thái thuộc huyện Lễ Dương, phủ Thăng Bình mà thôi. Tuy nhiên khi tra vào Địa bạ Gia Long (soạn năm 1814) ta thấy có xã An Thái là một trong 33 xã thôn của tổng An Thái Trung huyện Lễ Dương. Có nhiều lý do để ta xác nhận nguồn gốc tấm bia là ở tổng An Thái, huyện Lễ Dương (Thăng Bình) vì: Hiện nay tại xã Bình An huyện Thăng Bình tức tổng An Thái huyện Lễ Dương ngày trước vẫn còn địa danh An Thái (là một thôn). Bia hoàn toàn nói về đạo Phật lại có niên đại 902. Đây là thời kỳ của Indrapura (Đồng Dương) từ 875 - 982, thời kỳ mà Phật giáo trở thành quốc giáo của Chămpa. Vị trí An Thái rất gần với Đồng Dương và nhất là với Chiên Đàn, hai di tích Chăm quan trọng.

Nguyễn Sinh Duy cũng cho biết thêm tấm bia này được một người Pháp tên Rougier, làm việc tại Tòa Công sứ Pháp tại Hội An phát hiện, sau đó đưa về Bảo tàng Điêu khắc Chăm. Năm 1911, một nhà nghiên cứu Chăm làm việc tại Trường Viễn Đông Bác cổ ở Hà Nội là Edouard Huber công bố trên kỷ yếu của trường. Có lẽ sau khi công bố, tấm bia được đưa về kho lưu trữ của trường Viễn Đông Bác cổ và vì thế hiện nay được trưng bày tại Viện Bảo tàng Lịch sử quốc gia ở Hà Nội.

Bia An Thái còn khá nguyên vẹn, cao 1m, rộng độ 0,48m, trên bia có 22 dòng chữ, 13 dòng ở mặt trước và 9 dòng ở mặt sau. Bia cũng có niên đại cụ thể (niên lịch Caka 824 tương đương 902 Dương lịch) và tên người dâng cúng.

Bia An Thái là tấm bia Chăm độc đáo. Vì trong 7 tấm bia Chăm nói về Phật giáo (chiếm tỷ lệ thấp chỉ 0,54%) thì có 4 tấm là dành hoàn toàn để nói về đạo Phật, trong đó lại chỉ duy nhất bia An Thái là nói về Phật giáo Mật Tông (là sản phẩm của sự kết hợp giữa Phật giáo và Ấn Độ giáo. Đây là sự hiện đại hóa đạo Phật để thích ứng với thời đại).

Nói về bia An Thái, Ngô Văn Doanh viết: “Bia An Thái có niên đại năm 902 của một triều thần có tên Sthavira Nagapuspa lại hoàn toàn mang cảm hứng Phật giáo Đại thừa. Mục đích của tấm bia là kỷ niệm việc dựng một tượng (lokanatha) cho tu viện Pramudita Lokesvara. Trong đoạn 3 của tấm bia, Avalokitesvara xuất hiện như một đấng đại từ, đại bi đã cứu vớt tất cả những người phạm tội thoát khỏi đọa đày ở địa ngục để cho Vajrapani giải phóng họ và đưa họ vào con đường của Phật...”.

https://baoquangnam.vn/van-hoa/bia-an-thai-tam-bia-cham-doc-dao-69441.html

( báo Quảng Nam, ảnh của Nguyễn Phong )