Nhà thờ đá Phát Diệm

NHÀ THỜ CHÍNH TOÀ PHÁT DIỆM

Từ năm 1533, linh mục Inekhu đã đến Đại Việt để truyền đạo Công giáo, kể từ đó cho đến khi linh mục Alexandre de Rhodes - cha Đắc Lộ thì đã có 14 vị linh mục, 8 vị trợ sĩ phương Tây vào giảng đạo. Đặc biệt năm 1590, giáo sĩ Pedro Ordonez de Cevallos được yết kiến vua Lê tại kinh đô Vạn Lại, năm sau ông làm lễ rửa tội cho công chúa Mai Hoa và khoảng 100 người khác. Năm 1627, linh mục Alexandre de Rhodes và linh mục Marquez cập bến Cửa Bạng tại Thanh Hoá, trong khi chờ đợi ra kinh đô Thăng Long, các ông đã giảng đạo tại Van-no, gần cửa Thần Phù, ngày nay là xứ Hảo Nho, thuộc giáo phận Phát Diệm.
Năm 1659, Tòa Thánh thành lập hai Vùng Đại Diện Tông Tòa tại Đàng Ngoài và Đàng Trong, năm 1679, Hạt Đại diện Tông Tòa Đàng Ngoài được phân đôi thành Đông và Tây Đàng Ngoài. Vùng đất giáo phận Phát Diệm ngày nay thuộc Tây Đàng Ngoài do Giám mục Jacques de Bourges coi sóc. Năm 1712, vùng đất ngày nay là Phát Diệm đã có 34 nhà thờ và nhà nguyện với 4.540 tín đồ Công giáo.
Năm 1828, triều đình Huế phái Nguyễn Công Trứ ra Bắc để khai phá những vùng đất mới rồi lập ra huyện Tiền Hải (tỉnh Thái Bình) và huyện Kim Sơn (tỉnh Ninh Bình). Tên gọi Phát Diệm do ông đặt vào năm Minh Mạng thứ 10 (1829), khi huyện Kim Sơn được thành lập.
Ngày 27 tháng 3 năm 1846, Hạt Đại diện Tông Tòa Tây Đàng Ngoài lại được chia thành Tây và Nam Đàng Ngoài. Phát Diệm thuộc về Tây Đàng Ngoài. Năm 1895, Hạt Đại diện Tông Tòa Tây Đàng Ngoài lại được phân chia lần nữa thành Tây Đàng Ngoài và Thượng Đàng Ngoài, phần đất Hạt Đại diện Tông Tòa Phát Diệm thuộc giáo phận Tây Đàng Ngoài. Ngày 19 tháng 4 năm 1901, chia giáo phận Tây Đàng Ngoài thành hai: Tây Đàng Ngoài (tổng giáo phận Hà Nội bây giờ) và Hạt Đại diện Tông Tòa/Địa phận mang tên mới là Duyên Hải Đàng Ngoài, đây là tiên khởi của giáo phận Phát Diệm
Quần thể nhà thờ Chính tòa Phát Diệm xây dựng tại vùng đất Kim Sơn do Linh mục Phêrô Trần Lục, còn gọi là cụ Sáu, chủ trì xây dựng. Nằm ở vị trí trung tâm là nhà thờ lớn, được xây cất chỉ trong 3 tháng cuối năm 1891. Nhưng công việc chuẩn bị vật liệu và gia cố chân móng đã kéo dài cả 10 năm trước đó. Vì công trình lớn nằm trên một nền đất yếu thế nên xung quanh nhà thờ lớn có bốn nhà thờ nhỏ để cân bằng lực lún. Toàn bộ các công trình được thiết kế theo truyền thống kiến trúc phương Đông kết hợp với kiến trúc Công giáo phương Tây, rất hài hoà và thanh nhã, mặc dù các toà thánh đường rất to lớn lại xây bằng những khối đá, những cây cột gỗ nặng nề. Phía trước nhà thờ đào một hồ nước, phía sau đắp các khối núi đá, tạo thành ba hang động rất đẹp, đây là bố trí theo phương thức "đầu gối sơn, chân đạp thủy" của văn hoá phong thủy truyền thống. Phía góc cuối khu quần thể là ngôi nhà thờ cổ nhất, được làm hoàn toàn bằng đá, điêu khắc tỉ mỉ công phu, từ đây mà có dang xưng "Nhà thờ đá Phát Diệm".
Quần thể kiến trúc nhà thờ đá Phát Diệm đã được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia vào năm 1988. Tỉnh Ninh Bình và các cơ quan liên quan đang hoàn thiện hồ sơ đề nghị Unesco công nhận nhà thờ Phát Diệm là di sản văn hóa thế giới.