Chùa Long Sơn, thường được gọi là chùa Phật Trắng, tọa lạc dưới chân núi Trại Thủy, số 22 đường 23 tháng 10, phường Phương Sơn, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. Chùa thuộc hệ phái Bắc tông.

Chùa do Hòa thượng Thích Ngộ Chí dựng trên núi Trại Thủy (xưa còn có tên là núi con Dơi) vào năm 1886, tên là chùa Đăng Long. Hòa thượng tên Nguyễn Tâm Văn Nghi, sinh năm 1856, người làng Vinh Điềm, huyện Vĩnh Xương, tỉnh Khánh Hòa. Ngài viên tịch năm 1935.

Năm 1900, sau một trận  bão lớn, chùa bị hư hỏng và dời trên núi xuống địa điểm hiện nay.

Năm 1936, chùa được Hội Phật học Khánh Hòa chọn đặt trụ sở Hội Phật học. Năm 1940, chùa được Hội trưởng Tôn Thất Quyền và Cư sĩ  Võ Đình Thụy vận động tổ chức trùng tu. Đến năm 1968, chùa lại bị hư hỏng. Từ năm 1971 đến năm 1975, Thượng tọa Thích Thiện Bình đứng ra lo việc trùng tu chùa. Việc trùng tu mới thực hiện được 60% theo bản vẽ của kiến trúc sư Võ Đình Diệp.

Ngôi chính điện rộng 1.670m². Điện Phật được bài trí tôn nghiêm. Án chính thờ tượng đức Phật Thích Ca thuyết pháp, tượng bằng đồng, cao 1,6m, nặng 700 kg; hai bên có phù điêu Bồ tát Quán Thế Âm và Bồ tát Đại Thế Chí.

Các bàn thờ phía trước tôn trí tượng đức Phật Thích Ca, Bồ tát Di Lặc và Bồ tát Quán Thế Âm Thiên thủ Thiên nhãn. Đặc biệt trong điện Phật có đặt cặp nến lớn, mỗi cây nặng 900 kg, cao 3,4 m do nghệ nhân Thượng tọa Thích Hiển Chơn (kỷ lục gia Việt Nam) thực hiện tại chùa An Phú (TP. Hồ Chí Minh), cư sĩ Phạm Nhật Vũ cúng dường năm 2008.

Bên hông trái của chùa có đường lên đỉnh đồi với 193 bậc cấp. Ở bậc thứ 44, chùa tôn trí pho tượng lộ thiên đức Phật Thích Ca nhập Niết bàn được xây dựng vào năm 2003. Tượng có chiều dài 7m, cao 5m, phía sau là bức phù điêu mô tả chư vị tỳ kheo đang niệm Phật.

Lên vài bậc cấp nữa là tháp chuông với quả đại hồng chung cao 2,2m, nặng 1.500 kg. Ở đỉnh đồi là pho tượng đức Phật Thích Ca (thường gọi là tượng Phật trắng) do Thượng tọa Thích Đức Minh, bấy giờ là Hội trưởng Hội Phật học tỉnh Khánh Hòa, và điêu khắc gia Phúc Điền - Bùi Văn Thêm tổ chức thực hiện vào hai năm 1964-1965.

Phật đài có chiều cao từ mặt bằng lên 24m, từ đế lên 21m, đường kính đài sen 10m, phần tượng Kim thân Phật tổ cao 14m, tư thế tọa thiền, uy nghi giữa bầu trời (Phần thân tượng được thực hiện tại chỗ, còn phần đầu tượng được điêu khắc gia Phúc Điền cho tạo tác tại Chợ Lớn).

Chung quanh đế Phật đài có hình 7 vị Thánh tử đạo. Trước Phật đài có cặp rồng dài 7,2m hai bên thành bậc cấp dẫn lên Phật đài. Từ đỉnh đồi, có đường đi qua viếng chùa Hải Đức, là một ngôi chùa danh tiếng ở Nha Trang.

Người dân Nha Trang có câu :

Ai về viếng cảnh Khánh Hòa
Long Sơn nên ghé, Tháp Bà đừng quên
Kim thân Phật tổ nhớ lên
Nhìn ông Phật trắng ngồi trên lưng trời.

Chùa đã qua các đời trụ trì như sau : Hòa thượng Thích Ngộ Chí (từ 1886 đến 1935), Thượng tọa Thích Chánh Hóa (từ 1936 đến 1957), Hòa thượng Thích Chí Tín (từ 1957 đến nay).

Ban Trị sự Phật giáo tỉnh Khánh Hòa và chùa đã tổ chức trọng thể Lễ khánh thành tượng đài Bồ tát Quảng Đức vào ngày 24 tháng 5 năm 2008 ở sân trước, gần cổng tam quan. Tượng bằng đá granite trắng nặng 12 tấn, cao 8m, trong đó phần thân tượng Bồ tát cao 6m. Đây là tượng Bồ tát Quảng Đức lớn nhất Việt Nam.

Chùa hiện đặt văn phòng Ban Trị sự Phật giáo tỉnh Khánh Hòa, Trường Trung cấp Phật học tỉnh Khánh Hòa. Trường được thành lập từ năm 1982, đã đào tạo được 5 khóa Trung cấp.

Hằng ngày, chùa đón tiếp đông đảo Phật tử, du khách trong nưóc, nước ngoài đến sinh hoạt, tham quan, chiêm bái.

Chùa Long Sơn  là một trong những thắng tích bậc nhất ở miền Trung.

Toàn cảnh chùa Long Sơn


Chùa Long Sơn


Điện Phật


Ban thờ Đức Phật Thích Ca (tượng đồng)


Tượng Bồ tát Quán Thế Âm Thiên Thủ Thiên Nhãn


Thích Ca Phật đài


Tượng Đức Phật Thích Ca trong hoa viên


Tượng Đức Phật Thích Ca nhập Niết Bàn


Tháp chuông


Trường Trung cấp Phật học tỉnh Khánh Hòa

Bài và ảnh: Võ Văn Tường