Đền Thiện

ĐỀN THIỆN LÀNG ĐẠI TRẠCH
Nữ tướng Bà Ba Cai Vàng tên thật là Lê Thị Miên, sinh năm 1836, tại xứ Sơn Tây, thuộc dòng hoàng tộc nhà Lê. Bà là con nuôi của Tuần Nhỡn, một trong những chỉ huy của khởi nghĩa Cao Bá Quát ở Mỹ Lương, tỉnh Sơn Tây. Sau khởi nghĩa Mĩ Lương thất bại, bà vẫn nuôi chí phục hồi nhà Lê, chấp nhận làm vợ ba của ông Nguyễn Văn Thịnh, là Cai tổng Vàng ở Phượng Nhỡn nay thuộc Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Tháng 4 năm 1862 Cai Vàng tự xưng là nguyên soái, suy tôn hoàng thân Lê Duy Thuần làm minh chủ, tế cờ tại căn cứ Yên Thế phát động cuộc khởi nghĩa khôi phục nhà Lê. Sau nhiều trận chiến với quân nhà Nguyễn, đánh bại nhiều tướng triều đình như Lê Thanh Bạch, Tôn Thất Bình, Nguyễn Đăng Hành…
Tháng 8 năm 1863, Cai Vàng bị mai phục trên sông Thương, nhiều binh tướng chết tại trận, Cai Vàng bị thương nặng chạy về đến quân doanh thì mất. Sang đầu năm 1864 Bà Ba đem toàn binh lực tấn công quân triều đình, bắt sống được lãnh Tảo đem về căn cứ. Bà đem lãnh Tảo làm lễ tế chồng và các chiến hữu. Xong việc bà tuyên bố giảp giáp quân đội rồi cắt tóc đi tu tại chùa Hương Thuỷ đến lúc qua đời năm 1912 với pháp hiệu là Thích Đàm Miên.
Mặc dù đã xuất gia, nhưng tâm chí của ni sư Thích Đàm Miên vẫn không nguôi nghĩ về vận nước. Trong khuôn viên chùa Hương Thủy làng Đại Trạch, xã Đình Tổ, thị xã Thuận Thành, Bắc Ninh, bà đã xây dựng một ngôi đàn thiện, lập hội Thiện để tiếp tục tuyên truyền tình yêu nước thương nòi, làm việc nghĩa nhân, trước tu Phật đạo sau nối nghiệp thánh phù trì trăm họ, muôn dân. Công đức của bà Ba Cai Vàng - ni sư Đàm Miên dân gian còn hoạ bài vè, đồ chúng còn dựng bia ghi nhớ!
Bia “Hương Sơn hội đồng bi kí” dựng khi Bà Ba Cai Vàng còn tại thế cho biết: “Xây dựng miếu chùa, khắc chữ chép kinh, doanh tu công quán, mua vào ruộng tốt, chẳng phải là dự định một thời mà muốn lưu truyền cho muôn đời". Các công trình được Thiện hưng công như: Xây miếu thờ Ngọc Hoàng thượng đế và bốn thánh, trong đó có Trần Hưng Đạo, nay chính là đền Thiện; xây miếu Cả thờ thần Càn Hải Khẩu là hoàng hậu Lưu Hồng và hai công chúa Nguyệt Thai, Nguyệt Độ nhà Tống có công hiển thánh giúp vua Trần đánh Chiêm Thành và thành hoàng Trần Hưng Hồng là con trai của Hưng Đạo Đại Vương; lập miếu Âm Hồn thờ thần đất, thần núi, thần sông và 450 nghĩa sĩ khởi nghĩa Cai Vàng do Bà Ba Cai Vàng tự đi quy tập về.
Bia “Hương Sơn hội đồng bi kí” dựng vào ngày tốt tháng 4 năm Duy Tân thứ 2 (1908) do Tú tài Nguyễn Phạm Cận, làng Cổ Liên Đình tỉnh Hà Nam soạn và Đặng Quang Ngạn, làng Mai Đình huyện Kim Bảng viết chữ. Bia cho biết ở làng Đại Trạch đã có tổ chức Hội Thiện “Với lòng tự giác tự nguyện ân cần chưa đủ mà còn vận động mọi nhà xuất tiền của họp thành Hội Thiện”. Người đứng ra lập Hội Thiện là sư trụ trì chùa đương thời. Lại có bia “Vọng thiện bi kí” cho biết, sau khi Bà Ba Cai Vàng, hội chủ hội Thiện qua đời thì hội vẫn tiếp tục hoạt động, ít nhất là đến năm dựng bia (1943).