Đền Xám

ĐỀN XÁM

Năm 944, Ngô Vương Quyền mất, Dương Tam Kha tiếm ngôi, các thế lực địa phương nổi dậy cát cứ, đánh chiếm lẫn nhau gọi là loạn 12 sứ quân. Trần Lãm đã chiêu mộ binh lính, tập hợp lực lượng xây dựng căn cứ tại vùng Bố Hải Khẩu, khu vực gần cửa sông Hồng, sông Luộc. Sứ quân của Trần Lãm mạnh nhất trong các sứ quân lúc bấy giờ, khi đó Đinh Bộ Lĩnh dấy cờ khởi nghĩa tại Hoa Lư, mới nghe thanh thế của Trần Lãm bèn xin theo về làm thuộc tướng, nhận ân dưỡng phụ. Từ đó Đinh Bộ Lĩnh được Trần Lãm tin tưởng trao toàn bộ binh quyền, dẹp hết các sứ quân cát cứ, lập nước Đại Cồ Việt.
Sứ quân Trần Lãm tự Minh Công, vốn người quê gốc Quảng Đông, đến thời Ngô vương thì gia đình về sinh sống tại Giao Châu, làm nghề đánh cá ở Bố Hải Khẩu. Sau khi lên ngôi vua, Đinh Tiên Hoàng đã phong cho Trần Lãm chức Phụ dực Quốc chính Thượng tướng quân, lấy làng Xám - Lạc Đạo, huyện Giao Thủy làm ấp phong và dựng sinh từ. Sau khi thánh hoá lại gia phong mỹ tự "Quốc đô Thành hoàng", sắc cho dân xã phụng thờ.
Đền Xám là di tích được xếp hạng cấp quốc gia từ năm 1964, đến năm 2025 trở thành di tích quốc gia đặc biệt. Đền được xây dựng trên đất nguyên là ngôi sinh từ của Tướng quân Trần Lãm khi xưa. Điểm nổi bật của di tích là nghệ thuật điêu khắc sống động, mang phong cách đặc thù của thời Lê Trung Hưng thế kỷ 17. Lễ hội đền Xám từ ngày 17 đến 19 tháng 8 Âm lịch hàng năn với các nghi thức tâm linh truyền thống cùng với đó là các trò chơi dân gian đặc sắc, nhất là những cuộc thi và biểu diễn hát múa dân gian đã có lịch sử lâu đời.
Đền Xám hiện nay thuộc phường Hồng Quang, tỉnh Ninh Bình!