Chùa Thổ Hà

CÂU CHUYỆN GÁC CHUÔNG CHÙA THỔ HÀ BỊ ĐỐT

Chùa Thổ Hà còn có tên chữ là Đoan Minh Tự, được xây dựng vào thời Hậu Lê có kiến trúc rất độc đáo là một trong những chùa to đẹp nhất vùng Kinh Bắc.
Với lối kiến trúc đồ sộ, nội công ngoại quốc, đặc biệt cả chùa có gác chuông rất to đẹp nằm phía trước chùa vào khoảng sân trước chùa hiện nay.

Gác chuông được thiết kế hai tầng tám, bên trong gác chuông có bia tứ diện có niên đại Vĩnh Trị năm thứ 4, đời vua Lê Hy Tông (1679) ghi chép lại việc dân làng mừng khánh hội khi gác chuông hoàn thành. Trên xà chính của gác chuông được treo chiếc chuông lớn, được đóng chặt bằng đai thép. Gác chuông cao, khi đánh vang vọng cả làng. Trên con đường từ tam quan vào chùa có con đường lát đá xanh thông qua gác chuông đền tận tiền đường. Ngày trước nếu đi lễ chùa, từ cửa chùa dân làng thường dừng lại tại gác chuông, sửa soạn đồ lễ, quần áo cho chỉnh tề trước khi vào lễ Phật. Sau ngày toàn quốc kháng chiến, đến năm 1947 Pháp tấn công TX Bắc Ninh do đó Thổ Hà là địa phương lân cận cũng được lệnh toàn dân sơ tán, vì thế toàn dân để lại nhà cửa chạy về những huyện vùng ngược Bắc Giang. Tại địa phương chỉ còn lại những du kích ở lại.

Vào thời điểm đó khi Pháp tấn công Bắc Ninh, quân dân ta vũ khí thô sơ vì thế với tinh thần tất cả vì tổ quốc, một người là trưởng đội du kích Thổ Hà đã đạt việc tháo chuông để đúc vũ khí.

Tuy nhiên chuông được treo tại xà lớn trên cao lại được tán quai sắt nên số ít người còn lại loay hoay mãi mà không thể tháo được chuông ra. Nhận thấy xà treo chuông bằng gỗ lim rất cứng chắc, cũng không có dụng cụ rìu búa để chặt xà nên chỉ với ý định làm gãy xà treo chuông để chuông rơi xuống, họ đã lấy giẻ tầm dầu buộc vào xà đốt hy vọng chỉ cháy xà mà lấy được chuông.

Chẳng dè khi lửa đã bốc lên cao lại bắt vào những xà trên cao mà thành ra lửa lan ra cả mái gác chuông,. Cả sợ nhưng sự đã rồi, mọi người đành phải nhìn gác chuông cháy rừng rực mà không có người cứu chữa do làng không còn người. Lửa tàn họ lấy mới lấy được chuông và cho lên xe bò chở đi đâu không rõ.

Sau này nhiều năm sau hòa bình, người Thổ Hà vẫn còn nhắc lại câu chuyện này như một sự mất mát lớn lao cho chùa làng. Vào thời điểm đó chúng ta hy sinh tất cả để cứu quốc, nhưng câu chuyện gác chuông chùa Thổ Hà bị cháy vẫn là một điều đáng tiếc cho Thổ Hà . Tuy nhiên một số người nghe qua tưởng rằng họ đã đốt một gác chuông để lấy một quả chuông, điều đó không phải. Những người lấy chuông năm đó chỉ muốn đốt xà cái cho chuông rụng mà thôi.

Lại nói khi bộ mái gác chuông đã bị sập vào bia tứ diện bia vẫn còn nhưng đã bị nung nóng trong nhiều giờ vì thế mặt bia rạn nứt, có nhiều vết nứt âm. Gác chuông cháy rồi chỉ còn bia đá chơ vơ giữa sân chùa. Năm 2021 trùng tu chùa Thổ Hà khi nhấc bia ra khỏi đế, bia vỡ vụn làm nhiều mảnh. Sau sự cố làm vỡ bia chùa, bia đã được lắp lại cách mảnh vào vị trí cụ và làm nhà bia, nhưng tam quan đồ sộ xưa khi thì chưa được và có lẽ không còn được phục dựng nữa.

Câu chuyện gác chuông là thế, tôi đã được nghe lại từ nhiều người, nhân chuyện trùng tu gác chuông chùa Thổ Hà xin được kể lại để nhớ về những ngày tháng đã có tại nơi đây.

Ảnh gác chuông chùa Thổ Hà - Khoảng năm 1926

( Trần Ngọc Đông )