Lăng Hoàng Cao Khải

Nơi người sống tranh chỗ với Người chết giữa Hà Nội - Lăng mộ đá Hoàng Cao Khải

Nơi người sống tranh chỗ với Người chết giữa Hà Nội - Lăng mộ đá Hoàng Cao Khải Visit Hoang Cao Khai's mausoleum - LIVE CAM

Tổng quan

Nếu nói về lăng tẩm, và chỉ đề cập đến dưới góc độ kiến trúc và mỹ thuật chạm khắc đá thì lăng Hoàng Cao Khải ở ấp Thái Hà là một công trình được đánh giá rất cao. Hoàng Cao Khải (1850 - 1933) là quận công dưới triều vua Thành Thái nhà Nguyễn.

Nằm rải rác trên tổng diện tích 17ha ở phía Tây gò Đống Đa, cách đường Tây Sơn (Hà Nội) 200m, khu ấp Hoàng Cao Khải (còn gọi là ấp Thái Hà) được xây dựng vào năm 1893, gồm 14 công trình kiến trúc lăng mộ, đình chùa... Công trình kiến trúc này được đánh giá đạt đến trình độ kỹ thuật cao tay trong nghệ thuật điêu khắc đá của người Việt. Toàn bộ lăng được xây bằng đá theo kiểu chữ “Đinh”, dài 8m, cao 6m. Đá xây dựng được chở về từ phủ Quốc Oai (Hà Tây). Chế tác đá là các hiệp thợ nổi tiếng quanh vùng núi An Hoạch (huyện Đông Sơn, Thanh Hóa). Các cột, trụ, xà, bẩy, cửa võng, diềm, tường, nền đều bằng đá và được chạm trổ trau chuốt. Các nhà sử học Việt Nam gọi nó là thành nhà Hồ thứ hai, còn những người Pháp thì đánh giá đây là một trong những đỉnh cao của kiến trúc đá phương Đông. Toàn bộ khu ấp đã được xếp hạng Di tích quốc gia năm 1962.

Ở quần thể kiến trúc lăng, có thể dễ dàng nhận ra bản sắc kiến trúc thời Nguyễn cuối thế kỷ XIX, thể hiện qua các họa tiết trang trí (lá thông, lá sen), hai hàng lính chầu, đôi rồng đá trên bậc tam cấp với dáng vẻ dữ tợn. Các nhà điêu khắc, kiến trúc sư trong và ngoài nước đã đến đây tham quan, khảo sát đều đánh giá rất cao, xem như là một di sản văn hóa vô cùng quý giá của Hà Nội. Theo tài liệu của nhà nghiên cứu người Pháp Phillippe Papin, phía trước lăng mộ Hoàng Cao Khải hồi đầu thế  kỷ XX có hai dãy tượng gồm tám chiến binh cao 1,3m, gần bằng người thật, đầu đội mũ nhỏ có tua đứng gác. Nhưng hiện chỉ còn lại ba bức tượng và cả ba đều mất phần chân do bị tôn nền xi măng trùm lên. Trước đây sau lăng có đồi Nghinh Phong (Đón gió) cao 10m. Trên đỉnh đồi dựng một nhà tam quan để hóng mát. Từ trên đồi có thể nhìn thấy toàn cảnh một vùng rất rộng. Có một bậc thang xây bằng gạch đinh màu đỏ rộng đến 8m từ chân đồi thẳng lên đến tận nhà tam quan trên đỉnh đồi, tổng cộng có 108 bậc. Phía trước lăng có một hồ bán nguyệt rộng vài trăm mét vuông, vòng cung hướng ra ngoài, có bờ gạch bao quanh hồ, xây gạch đinh xuống đến tận đáy. Chỉ có một lối xuống hồ duy nhất là ở chính giữa bờ thẳng phía bên trong. Trước đây nước hồ trong vắt và rất sâu, người dân ở quanh vùng đến gánh nước về ăn nhưng hiện nay nước đã bị đủ loại chất thải làm cho ô nhiễm.

Đối diện với lối lên xuống hồ là lăng chính của vợ chồng Hoàng Cao Khải hoàn toàn bằng đá cẩm thạch trắng, rất lớn và hoành tráng, trần cách sàn hơn 4m, ở giữa có một cái bàn đá màu trắng rộng. Mộ của Hoàng Cao Khải ở bên trái, của vợ ông ta ở bên phải, đều bằng đá cẩm thạch trắng cực đẹp, chạm trổ tinh vi, có khắc những dòng chữ Hán sắc sảo. Phía trước mộ là hai hàng lính đá mỗi bên bốn người bồng gươm, cao gần bằng người thật, đầu đội mũ nhỏ có tua đứng gác.

Theo sử liệu, các dinh cơ trong ấp Thái Hà được căng dây kẻ thẳng với hệ thống mương thoát nước, khác hẳn với hình dáng khúc khuỷu của làng xóm xung quanh. Các con đường đi vào theo lối hà kiều (cầu trên sông), là những cây cầu gạch bắc qua các con mương bao quanh khu nhà ở để đánh dấu ranh giới. Nếu như ở mô hình làng Việt cổ có luỹ tre ngăn cách xóm làng với bên ngoài thì ở đây lại tạo nên một tầm mở rộng. Từ đầu thập kỷ 10 của thế kỷ XX trở đi, nhiều cơ quan thuê nhà trong ấp Thái Hà để đặt trụ sở, như Viện Đại lý Pháp, Sở Đại chính Bắc Kỳ, Phòng Thí nghiệm vi trùng học… Năm 1927, thực dân Pháp cho lập một trại thu nhận trẻ lang thang tại đây. Một điểm thú vị là tại ấp Thái Hà, Hoàng Cao Khải, đã cho xây miếu Trung Liệt để tưởng niệm bốn vị quan yêu nước thế kỷ XIX là Tổng đốc Trương Quốc Dụng hy sinh khi chỉ huy công cuộc bình định năm 1864, Nguyễn Tri Phương tự vẫn khi thành Hà Nội thất thủ, Đoàn Thọ chết trong một cuộc khởi nghĩa chống Pháp tại Lạng Sơn năm 1890, Hoàng Diệu, Tổng đốc thành Hà Nội, tự vẫn khi quân Pháp chiếm thành lần thứ hai (1882). Song hiện nay khu miếu Trung Liệt đã hoàn toàn bị xóa sổ! Ngày nay, ấp Hoàng Cao Khải thuộc địa phận phường Trung Liệt, quận Đống Đa, Hà Nội. Tuy là một di tích có tính đặc thù cao về kiến trúc và được xếp hạng quốc gia từ rất sớm, nhưng hiện nay quần thể di tích này nhận được rất ít sự quan tâm của các cơ quan văn hoá và gần như trở thành một phế tích.

(phatluatxahoi.vn)

Toạ độ

Hình ảnh Album #1 (21) Ảnh của Đào Đức Minh (0) Ảnh xưa (55) 2016-10-29 (198) Bưu ảnh xưa (46) Ảnh tư liệu của Pháp (5) Ảnh của danviet.vn (16) Sưu tập của Mạnh Hải flickr (27) Ông Hoàng Trọng Phu (19) Kts. Nguyễn Duy Đạt (7) Ảnh tư liệu của Pháp 2 (28) 2021-02-10 (42) Hoàng Trọng Phu & làng Triều Khúc (1) Ảnh màu của Léon Busy 1914-1915 (23) [xem cả trang] [Google Images]

Sưu tập của Mạnh Hải flickr.

TIỂU SỬ HOÀNG TRỌNG PHU

(Tổng đốc tỉnh Hà Đông từ năm 1906-1937)

Hoàng Trọng Phu (1872-1946) tự là Văn Mệnh, hiệu là Hoa Ngạc Lâu; người làng Đông Thái, huyện La Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. Ông là con trai thứ của cựu Kinh lược sứ, Diên Mậu quận công Hoàng Cao Khải.

Tháng 1/Kỷ sửu-1889 vua Thành Thái, triều đình phái Hoàng Trọng Phu cùng Thân Trọng Huề qua Paris (thủ đô của nước Pháp) du học.

Đến tháng 8/Ất mùi-1895 học xong về nước, được bổ làm Biên tu Hàn lâm viện, theo Cơ mật viện làm việc công. Sau sung làm Thị thư Quang Minh điện, hàng ngày tiến giảng còn ngày thứ bảy thì làm Thông dịch cho hội thương. Cuối năm đó Khâm sứ Brière (Ernest Albert Brière, Khâm sứ Trung kỳ từ 1891-1897) dâng các bộ sách nổi tiếng là Cách nhật nhập môn, Công pháp tiện lãm, Công pháp hội thương, Vạn quốc công pháp, Phú quốc sách. Vua sai Hoàng Trọng Phu và Thân Trọng Huề dịch ra cho vua (không ghi rõ là dịch sang chữ Hán, chữ Nôm hay chữ Quốc ngữ).

Tháng 1/Bính thân-1896, khi Nguyễn Trọng Hợp tới Đà Nẳng đón Toàn quyền mới Rousseau (Paul Armand Rousseau, toàn quyền Đông Dương từ 15/3/1895-9/12/1896) rồi cùng ra Bắc Kỳ bàn việc, Hoàng Trọng Phu đi theo làm thông dịch và được thăng Thị giảng sung Bang biện Cơ mật viện.

Tháng 3/Canh tý-1900 Hoàng Trọng Phu đang là Tham tri bộ Lễ sung Đốc học trường Quốc học, được Toàn quyền Đông Dương cử làm phó sứ của đoàn Bắc Kỳ qua Pháp dự hội Đấu xảo, trên đường đi vào Gia Định để đáp tàu qua Pháp, đoàn có ghé Huế chiêm cận, ông được vua Thành Thái tặng thưởng Kim khánh hạng nhì.

Năm 1906 Hoàng Trọng Phu kế nhiệm cha là Hoàng Cao Khải làm Tổng đốc tỉnh Hà Đông.

Tháng 11/Quý sửu-1913 vua Duy Tân cho Hiệp biện Đại học sĩ, Tổng đốc Hà Đông gia hàm Thái tử Thiếu bảo, ban cho 1 tấm kim bài (một mặt khắc chữ “Thái tử Thiếu bảo, một mặt khắc chữ “Duy Tân ân tứ”.

Năm 1937 Thái tử Thiếu bảo, Vũ hiển điện Đại học sĩ Hoàng Trọng Phu từ nhiệm Tổng đốc Hà Đông, về nghỉ hưu tại ấp Thái Hà (còn gọi là ấp Hoàng Cao Khải), huyện Hoàn Long, tỉnh Hà Đông (nay là phường Trung Liệt, huyện Đống Đa, Hà Nội) và mất tại đây vào năm 1946, thọ 74 tuổi.

Trong thời gian 31 năm làm Tổng đốc tỉnh Hà Đông, ngoài việc làm tròn chức trách thông thường của một vị Tổng đốc, Hoàng Trọng Phu còn thực hiện một số công việc hữu ích như sau:

- Phục hưng và phát triển 136 nghề thủ công truyền thống của Hà Đông đặc biệt là các ngành gốm sứ, khảm trai, tơ lụa, thêu ren… Ông viết cuốn “Nghề truyền thống Hà Đông” mô tả chi tiết các nghề này.

- Đưa một số cư dân gốc Hà Đông, thuộc các làng chuyên trồng hoa là Quảng Bá, Nghi Tàm, Tây Tựu, Ngọc Hà, Xuân Tảo và Vạn Phúc vào Đà Lạt lập thành ấp Hà Đông, là hạt nhân đầu tiên cho nghề trồng hoa và rau của thành phố này.

- Mở mang xây dựng ấp Thái Hà; cho trùng tu các danh thắng như chùa Trầm (huyện Chương Mỹ), Chùa Bảo Đài (thuộc khu vực Chùa Hương, huyện Mỹ Đức, nơi đây vẫn còn một văn bia ghi lại công đức này), chùa Bút Tháp (phủ Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh).

- Ông cổ súy phong trào chấn hưng Phật giáo tại Bắc Kỳ, cùng ông Nguyễn Năng Quốc đứng đầu ấn bản tạp chí Đuốc Tuệ.

- Ông còn tham gia các hoạt động chính trị xã hội khác như: Thành viên Hội đồng quản lý Hội khai trí tiến đức, Chủ tịch Ủy ban tương tế xã hội trung ương Bắc Kỳ, Phó chủ tịch Hội đồng tư vấn bản xứ Bắc Kỳ.

Nguồn tham khảo chính:

1. Đồng Khánh, Khải Định chính yếu, Quốc sử quán Triều Nguyễn.

2. Đại Nam Thực Lục - Chính biên Đệ lục kỷ Phụ biên, Quốc Sử Quán Triều Nguyễn.

3. Tràng An báo, Number 837, 2 September 1941.

© S. EXC. HOANG-CAO-KHAI, ANCIEN KINH-LUOC DU TONKIN, ET SON FILS, M. HOANG-TRONG-PHU Cựu Kinh lược sứ Bắc Kỳ Hoàng Cao Khải và con trai... Image by Mạnh Hải	© Cựu Kinh lược sứ Hoàng Cao Khải chụp hình với hai vợ chồng con trai (Hoàng Trọng Phu, Tổng đốc Hà Đông) - Photo by Léon... Image by Mạnh Hải	© Tonkin - Ha Dong 1915 - Le Tong Doc de la Province de Ha Dong et sa femme - Photo by Léon Busy Hai vợ chồng Tổng đốc tỉnh Hà Đông, Bắc... Image by Mạnh Hải	© Le Tong Doc de la Province de Ha Dong et sa famille - Photo by Leon Busy 1915 (Musée d'Albert Kahn) - Gia đình Hoàng Trọng Phu, con trai của Hoàng... Image by Mạnh Hải	© Hà Đông thập niên 1920 - Gia đình Tổng đốc Hoàng Trọng Phu HA DONG 1920-1929 - Famille du Tông-Doc Image by Mạnh Hải
© Hà Đông 1920-1929 - Ba cô con gái của ông Tổng đốc Hoàng Trọng Phu HA DONG 1920-1929 - Les enfants du Tong-Doc. Image by Mạnh Hải	© HA DONG 1920-1929 - Les enfants du Tong-Doc. Ba cô con gái của ông Tổng đốc Hoàng Trọng Phu Image by Mạnh Hải	© HA DONG 1920-1929 - Filles du Tông-Dôc de la province hai người con gái của ông Tổng đốc Hoàng Trọng Phu Image by Mạnh Hải	© HANOI 1920-1929 - Pagode des Corbeaux La pagode des Corbeaux. Un jour de sacrifice. L'officiant principal S.E. Hoàng-Trong-Phu. Văn Miếu trong... Image by Mạnh Hải	© Le Tong Doc de la Province de Ha Dong et sa femme Image by Mạnh Hải
© Hà Đông thập niên 1920 - Cổng dinh Tổng đốc Hà Đông Nơi ông Hoàng Trọng Phu làm Tổng đốc từ 1906 đến 1937 Ha Dong... Image by Mạnh Hải	© HANOI 1920-1929 - Pagode des Corbeaux La pagode des Corbeaux. Un jour de sacrifice : les officiants Image by Mạnh Hải	© HANOI 1920-1929 - Pagode des Corbeaux La pagode des Corbeaux. Un jour de sacrifice : les officiants. Văn Miếu trong một ngày lễ tế Khổng... Image by Mạnh Hải	© HANOI 1920-1929 - Pagode des Corbeaux La pagode des Corbeaux. Un jour de sacrifice. L'officiant principal S.E. Hoàng-Trong-Phu. Image by Mạnh Hải	© HANOI 1920-1929 - Pagode des Corbeaux La pagode des Corbeaux. Un jour de sacrifice : groupe des officiants. Image by Mạnh Hải
© HANOI 1920-1929 - Pagode des Corbeaux La pagode des Corbeaux. Un jour de sacrifice : l'officiant principal à genoux pendant la lecture de la prière... Image by Mạnh Hải	© Titre : Annam. Près Hué. Hoang-thuc-Tu, fils de S. E. Hoang-cao-Khai, mon guide aux tombeaux des empereurs / [photogr.] A. S[alles] Auteur : Salles,... Image by Thư viện quốc gia Pháp	©  Image by Thư viện quốc gia Pháp	© Rất có thể "Hoang-thuc-Tu" chính là Hoàng Trọng Phu. Image by Thư viện quốc gia Pháp

Bài viết

Liên kết [Google search]

Bình luận