Lăng Đa Bút

Lăng Đa Bút nằm dưới chân núi Mông Cù xã Vĩnh Tân huyện Vĩnh Lộc tỉnh Thanh Hóa, nơi an nghỉ của Hoa Dung Thứ Phi Nguyễn Thị Ngọc Diễm, bà là thứ phi của Nghị Tổ Trịnh Doanh,mẹ của Tĩnh Đô Vương Trịnh Sâm,bà nội của Đoan Nam Vương Trịnh Khải,Điện Đô Vương Trịnh Cán.

Bà sinh năm 1721 quê ở làng Linh Đường huyện Thanh Trì,cha của bà tên tự là Đình Tư sinh được 6 người con đều là quận công và phu nhân của đại thần,bấy giờ thấy Trịnh Doanh thông minh,chăm học có chí khí rất nhiều triển vọng kế vị ở phủ chúa Trịnh,nên đã tiến cung con gái mình từ đó bà Ngọc Diễm trở thành thứ phi của Trịnh Doanh ban mỹ hiệu là Hoa Dung.lúc Trịnh Doanh lên ngôi chúa bà Hoa Dung đã dâng kế sách cải tổ triều đình,khi chúa đi kinh lý nhờ bà trông coi việc triều chính.

Năm quý dậu (1753), Trịnh Sâm chính thức được lập làm Thế Tử. Sau khi Trịnh Doanh mất (1767), trong thời gian đầu khi Trịnh Sâm lên nối nghiệp chúa, bà Hoa Dung rất quan tâm giúp đỡ con mình, chúa Trịnh Sâm tôn bà là Vương Thái phi, còn vua Lê Hiển Tông ban Kim sách một ân huệ đặc biệt cao quý và phong bà làm Quốc Thánh Mẫu.
Những năm sau khi bà Chính phi và Chúa Trịnh Doanh lần lượt qua đời, ở đỉnh cao quyền lực, bà Hoa Dung vẫn đau khổ và căm phẫn Chính phi đã mất đến nỗi hận lây cả con rể là Thái tử Duy Vĩ. Khi Trịnh Sâm thực hiện hành động trả thù truy bức Thái tử Lê Duy Vỹ một cách vô cùng dã man thì Thứ phi Hoa Dung đang giúp con điều hành triều chính, đã không có ý kiến gì can ngăn. Sau khi Trịnh Sâm nối ngôi, mượn việc khác mà vu tội, phế truất và sát hại thái tử Duy Vĩ.

Trịnh Sâm mới tâu với nhà vua lập Trịnh Cán mới 5 tuổi làm Thế Tử, dùng quận Huy Hoàng Đình Bảo nuôi dạy (1781). Chúa Trịnh Sâm ngã bệnh, ngày càng nguy kịch. Quốc mẫu Hoa Dung hoảng sợ, thường vào cung chăm sóc. Khi Chúa lâm chung, sai thảo cố mệnh đưa Trịnh Cán lên ngôi. Bà đau lòng vì sắp phải vĩnh biệt đứa con độc nhất, nhưng vẫn rất tỉnh táo, bảo đưa chiếu cho xem. Rồi tự tay bà dùng bút son phê: "Không phải bút rồng của tiên vương, không đủ làm bằng”.

Nhưng tình thế không thể đảo ngược. Phe cánh Thị Huệ áp đảo vì Quận Huy nắm binh quyền đã ngả theo, Trịnh Cán đang thoi thóp trên giường bệnh, vẫn lên ngôi chúa. Thị Huệ và Quận Huy cùng nhiếp chính.

Đầu năm 1783, lính kiêu binh phò thái tôn Duy Khiêm, con thái tử Duy Vĩ về cung. Thái phi sợ Duy Cận mất ngôi thái tử, bèn sai hoạn quan là Liêm Tăng đến bắt ép thái tôn sang chầu, để toan bí mật giết đi. Khi thái tôn đang đi thì bị quân tuần sát ngăn lại. Các quân lính phát hiện âm mưu, la hét ầm ĩ, lùng tìm Liêm Tăng không được, ngờ là Duy Cận chủ mưu. Lúc ấy, Duy Cận đương chầu Trịnh thái phi, nghi trượng để ngoài cửa phủ đường, quân sĩ đều đập phá tan nát. Duy Cận phải thay đổi quần áo đi lẻn về cung. Nhà chúa biết việc này là do thái phi gây ra, nhân dụ dỗ quân sĩ chớ làm huyên náo, rồi lập tức hạ lệnh cho bầy tôi trong triều xin nhà vua lập Duy Khiêm làm hoàng thái tôn, truất Duy Cận làm Sùng Nhượng Công.

Sau này, khi quân Tam phủ mưu lật Trịnh Cán để đưa Trịnh Khải lên ngôi chúa, đã xin ý chỉ của Quốc mẫu thì bà đã đồng ý ngay và ra lệnh cho Quận Huy công Hoàng Đình Bảo hãy để Trịnh Khải nắm quyền. Khi Quận Huy không chịu nghe theo thì bà đã để mặc cho quân Tam phủ giết; phế Trịnh Cán và Đặng Thị Huệ. Tất cả các bước như xin chỉ dụ của Quốc mẫu, rồi tâu lên nhà vua phong Khải làm vương đều có ý kiến và bút phê của Quốc mẫu Hoa Dung. Lên ngôi chúa, Trịnh Khải đã tôn phong bà là Thánh Từ Thái Tôn Thái Phi.

Bà Hoa Dung lâm bệnh rồi mất vào ngày 28 tháng 7 năm Giáp Thìn (1784), thọ 65 tuổi vào thời điểm khi mà cơ nghiệp nhà chúa Trịnh sắp tiêu vong trước cơn bão táp của phong trào Tây Sơn. Năm Bính Ngọ (1786), quân Tây Sơn tiến ra Thăng Long phò Lê diệt Trịnh. Trịnh Khải phải bỏ kinh thành chạy lên phía Bắc, rồi bị bắt và tự sát.
Linh cữu của bà được đưa về an táng tại chân núi Mông Cù (còn có tên là Bút Sơn) ở làng Đa Bút, huyện Vĩnh Lộc, xứ Thanh Hóa. Lăng Hoa Dung được xây bằng đá, dân gian trong vùng gọi là lăng bà Quốc mẫu hay lăng bà Trịnh. Việc chủ trì tế lễ khi khánh thành lăng do đại thần, Tiến sĩ Phan Huy Áng làm chủ tế còn việc phụ trách điều hành việc xây dựng lăng do con trai ông là quan Đốc đồng Thanh Hóa, Tiến sĩ Phan Huy Ích đảm nhiệm.

Phía trước lăng mộ có dựng tượng 12 võ quan tạc bằng đá nguyên khối, đứng nghiêm trang, kính cẩn thành hai hàng. Đầu tượng đội mũ tròn, mình mặc giáp trụ dài có viền nhiều lớp, chân đi giày chiến kiểu hia cao đường bệ, một tay cầm kiếm, tay còn lại đặt trước ngực như nguyện bảo vệ sự yên giấc của bà Hoa Dung. Ngoài ra, còn hai bức tượng phỗng đá đầu to có ngắn, tóc búi quả đào, mắt lồi, mũi dô, miệng rộng với ý nghĩa là những người hầu cận.

Trải qua binh biến thời gian dài miếu thờ sụp đổ đến khoảng năm 1986 lăng của Bà lại bị đào trộm trái phép lấy đi các đồ tùy táng quý giá,dân làng đã cải táng và đưa vào quách mới rồi chôn cất xây dựng lại, hiện vẫn còn cỗ áo quan của bà bằng gỗ sơn màu đỏ để bên cạnh miếu thờ,lại có cây si cổ thụ già bám khắp xung quanh như bao bọc bảo vệ ngôi miếu nhỏ....

(fb Dư Toàn)