Nghè Vẹt

NGHÈ VẸT LÀNG BIỆN THƯỢNG

Đô Bác Đại vương Trịnh Ra là tù trưởng ở lộ Vĩnh Ninh thuộc khu vực huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hoá, thiên tính vốn thông minh, nhân hậu. Kỷ thuộc Đường, quân Nam Chiếu nhiều lần vào quấy nhiễu, binh tướng triều đình đánh dẹp mãi không xong. Khi đó, quan thái thú Cao Biền thấy Trịnh đại vương hoạt bát mới cử vào quân doanh, đánh tan quân Nam Chiếu, ngài được cất nhắc về Đại La để giữ chức Khố Sứ, trông nom việc binh lương ở Phủ đô hộ. Về sau, lúc nghỉ hưu tại quê nhà ngài chẳng may bị tử nạn trên sông Mã, thái thú Cao Biền cho xây mộ, lập đền thờ tại quê, nhiều nơi dân nhớ ơn xin rước chân nhang về phụng sự, trong đó có làng Biện Thượng tên nôm là Bồng Báo. Đền miếu đó dân gian thường gọi là nghè Vẹt thuộc thôn Bồng Thượng, xã Biện Thượng đây là quê hương thứ hai của các chúa Trịnh, sau làng Sóc Sơn gần đó.
Cuối thời Trần, Hồ Quý Ly từng đến nghè cầu đảo mà được linh ứng, sau vua Lê Thái Tổ hưởng âm phù của Trịnh đại vương mà thắng giặc nên đã cho sửa sang đền miếu, ban lệ cúng tế. Trong công cuộc Trung hưng nhà Lê, Biện Thượng được chọn làm căn cứ kháng chiến của Nam triều, các chúa Trịnh từ Minh Khang Thái vương Trịnh Kiểm về sau đều cho tu sửa, cấp phát hương hoả, xin sắc vua Lê cho Đại vương. Tương truyền trong nghè có đôi phượng chầu, dân gian cho rằng là vẹt vì ứng với truyền thuyết về thân mẫu của Thái vương Trịnh Kiểm, cũng bởi thế mà gọi tên Nghè Vẹt, nghè cách vương phủ Trịnh vài bước chân.
Việc mối quan hệ huyết thống giữa Đô Bác Đại vương Trịnh Ra và các chúa Trịnh sau này hiện vẫn chưa có tư liệu phả sử rõ ràng, nhưng đã từ lâu tại nghè Vẹt có phối thờ Quốc mẫu Hoàng Thị Dốc, thân sinh ra Thái vương cùng Thái vương và các chúa hậu duệ. Trong nghè, nổi bật là đôi vẹt - anh vũ - phượng hoàng được chạm khắc công phu, sơn vẽ rực rỡ, chầu hai bên án giữa. Nhiều hiện vật có phong cách tạo tác thời Lê Trung Hưng sớm minh chứng cho giai đoạn trùng tu từ thời các chúa Trịnh. Đáng tiếc hệ thống tượng phỗng đã bị lấy cắp hiện chỉ còn một pho, đá chân vẹt thì bị bỏ ngoài sân thay vào là kê chân hình rùa, đặc biệt các tấm biển bằng quốc ngữ chú thích tôn danh các chúa lại không tương ứng với bài vị thờ phía trên, tình trang kéo dài nhiều năm mà chậm khắc phục...